Mantarlar hayatınıza aslında hiç tahmin etmediğiniz kadar çok dahiller. Kısa ve basit birkaç örnekle anlatmak gerekirse, penisilinin yani antibiyotiğin küf mantarından üretildiğini biliyor muydunuz? Peki herhangi bir mantar türünün toplam yaşam süresinin tespit edilemediğini, yani mantarların teorik olarak ölümsüz olduklarını duymuş muydunuz? Bunları daha önce duyduysanız bile, bazı mantar türlerinin genetik olarak insanlarla yani homo sapienslerle aynı köklere dayandığını duymamışsınızdır. Mantarların merak edilesi dünyası enteresan ve ilginç bilgilerle dolu olduğu kadar gizemli de. Gelin bu gizemli dünyayı birlikte keşfedelim.

1. Mantarların Çeşitliliği

69 bin türü tanımlanan mantarların yeryüzündeki çeşitliliklerinin 1,5 milyon farklı türe kadar dayandığı tahmin edilmektedir. Türkiye bu türlerin 10 bin tanesine ev sahipliliği ederek mantar çeşitliliğinde zengin ülkeler arasındadır. Mantarlar etkileri bakımından üçe ayrılıyor: yenilebilir mantarlar, yenilemeyen (ölümcül olmayan zehir düzeyinde) mantarlar ve ölümcül mantarlar. Ülkemizde 100 civarında zehirli mantar türü var ve bunlardan 10 tanesi ölümcül düzeyde zehirli. Mantarlar biyolojik olarak da şu üç grupta inceleniyorlar: Maya mantarları, küf mantarları, şapkalı mantarlar. Mantar biyolojik aleminin bilim dili olan Latincedeki ismi ise fungus.

2. Nadir Mantar Türleri

7 kıtadaki onlarca iklim türü ve birbirinden farklı coğrafyaların etkileri bazı mantar türlerine bir önceki maddedeki genel tanımlardan uzaklaştıracak özgün özellikler veriyor. Bu mantarlar türlerinin 75 tanesi yüksek fosfor içeriği dolayısıyla geceleri parıldarken, bazıları yüksek halüsinasyon etkileri yaratabiliyor. Hatta bu mantarlar arasında doğa için bir tehdit unsuru olanlar bile var. Bir mantar türü toprağı 200 bin farklı böcek türünü yok edebilecek düzeyde zehirleyebiliyor. Bir diğer ve daha geniş çaplı olanı ise ABD’nin Oregon bölgesinde görülen bir bal mantarı. 3,8 km çaplı bir alana yayılmış durumda olan bu mantar önüne çıkan bütün ağaçları öldürerek büyümeye devam ediyor.

3. Madde Döngüsünde Mantarların Yeri

Mantar, besin maddelerinin çözünmesinde kritik öneme sahiptir. Ölü organik maddeleri ayrıştıran ve toprağa karıştıran ana canlılardan biridir. Öyle ki mantarlar olmasaydı ormanlarda biriken yapraklar ve ölü bitkiler toprağa tamamen karışamazlardı. Bu da ormanların beslenemedikleri için küçülmeye ve yok olmaya başlayacakları anlamına gelirdi. Eğer bu kulağınıza abartı geliyorsa, çürükçül mantar türlerinin dünya üzerindeki toprak oluşumunun %95’lik bölümünde aktif rol aldığına inanmakta güçlük çekeceksiniz. Çürükçül mantar türleri, sürekli olarak ekosistemin temizliğini yaparken, toprak ve flora sağlığını koruyarak doğanın sağlık sistemini oluşturuyor.

4. Yemeklerde Mantar

Yemeklerde kullanılan mantarların çok büyük bir kısmını “beyaz düğme mantarı” oluşturur. Mantarların pişerken küçülmelerinin sebebi yapılarının %90’nının sudan oluşmasıdır. Pişerken içlerindeki su dışarı çıkar ve buharlaşır. Pek çok dünya mutfağında bulunan mantar “sebze dünyasının eti” olarak adlandırılır. Bol miktarda madensel tuz içerirler. Protein, A, B ve D vitaminleri açısından zenginlerdir. Düzenli mantar tüketimi zihinsel yorgunluğa ve kansızlığa iyi gelir. Açlık duygusunu hızla gideren mantarların kalori değerleri de oldukça düşüktür. Yüz yıllardır mutfağında mantarı aktif olarak kullanan Çin aynı zamanda dünyadaki yenilebilir mantarın %50 ile en büyük üreticisidir.

5. Mantarların Biyolojik Yapısı

Mantarların enteresan yapıları, şaşırtıcı bilgilerle dolu olduğundan bilim dünyası tarafından hep gizemli olarak anılmıştır. Çünkü mantarlar, meyve veya sebze tanımlarına uymazlar. Hatta teknik anlamda mantarlar bitki kategorisine bile dahil değillerdir. Mantarlar genetik kökler açısından aynı anda hem bitkilerle hem de hayvanlarla benzer olmalarına rağmen her iki gruba da dahil olamayan canlılardır. Bilim insanları mantarları “fungi” denen özgün bir tür ismiyle sınıflandırmaktadır. Sporla üreyen canlılardır. Ürettikleri tohumlar mantar kapağı denen şapka benzeri yapının altındaki solungaçlarda ya da gözeneklerde bulunan milyonlarca mikroskobik sporun içindedir.

6. Mantarların İlginç Üreme Becerileri

Mantarların %90 sudan oluştuğunu belirtmiştik. Üreme dönemi geldiklerinde mantarlar, bu suyun bir kısmını toprağa bırakırlar. Bu su buharlaştığında mantarın çevresindeki havadan daha sıcak olur. Sıcak hava soğuk havadan daha yoğun olduğu için de küçük çaplı bir esinti oluşur. Bu esinti mantarın içindeki sporları 10 cm daha uzağa taşıyarak tohumlarının yayılmasını sağlar. Nadir bir mantar türünün sporları, marangoz karıncalar olarak bilinen bir karınca türünün beyninin içine yerleşerek onları kontrol eder. Spor, karıncaların mantarın üremesi için en ideal nem ve ısı koşulları sağlamaları için çevresinde bir duvar örmelerini sağlar. Bu duvar iki hafta kadar bozulmadan bekler.

7. Halüsinojen Mantarlar

“Sihirli mantar” olarak bilinen bu mantarlar tüketildiği oran bazında kişiye halüsinasyonlar gördürebiliyor, uyku sorunlarını çözebiliyor, depresiflikte azalma yaratabiliyor. Direkt olarak sinir sistemine etki eden kök maddeleri ilaç üretiminde sıklıkla kullanılıyor. Ciddi psikolojik rahatsızlıklarda doktor kontrolünde tedavi için kullanılabiliyorlar. Fakat LSD isimli uyuşturucu maddenin hammaddesini içerdiği için Hollanda, Çek Cumhuriyeti ve bazı ABD eyaletleri dışında kullanımı ve barındırılması tüm dünyada yasadışıdır. Aşırı ve kontrolsüz tüketimi kalıcı konsantrasyon bozukluğuna, kalp ritminin bozulmasına, görsel ve işitsel sanrılara yol açar.

8. Mantarların Geçmişi

Maya mantarları tarih boyu alkol üretiminde ve ekmek kabartmada kullanılmıştır. Bunun yanında, bir önceki maddede bahsettiğimiz sihirli mantarlar da Meksika ve Guatemala kültürlerinde bazı dini ve mitolojik ayinlerde kullanılmıştır. Kızılderililer tıbbi amaçlar için mantarlardan yararlanırken, Çin’de ise hızla tanınan bir canlı olmuş ve büyülerde kullanılmaya başlanmıştır. Antik Roma’da sık tercih edilen bir suikast yolu olan zehirli mantarlar, Kral Neron’un oğlunu, annesini, muhafız alayı komutanını ve arkadaşlarının öldürülmesinde kullanılmıştır. Bir efsaneye göre de Buddha, bir yerlinin ona sunduğu yer altında yetişebilen bir mantarı yediği için zehirlenerek ölmüştür.

9. Mantarlar Hakkındaki Yanlış İnanışlar

Zehirli mantarların gizemli yanları, enteresan yanlış bilgilerle dolu bir batıl inanış dünyası oluşmasına sebep olmuştur. İnanılanın aksine zehirli ve yenebilen mantarlar yan yana yetişebilirler. Çayırlarda ve ağaçların üzerinde yetişen mantarlar da zehirli olabilirler. Tuzlu ve sirkeli su mantarın zehrini ortadan kaldırmaz. Yoğurt veya ayran mantarın zehrinin etkisini yok etmez. Mantar kurutulunca zehri yok olmaz. Mantarın zehri gümüşü karartmaz. Mantara zehri yılanlar vermez. Zehirli mantarın tadı ve kokusu kötü değil, tam aksine lezzetli ve çekicidir. Koparıldığında rengi mavileşen mantarlar zehirlidir. Koparıldığında rengi değişmeyen mantarlar da zehirli olabilirler.

10. Mantarın Enleri

Türkiye’deki en çok zehirli mantar vakası Köygöçüren mantarından kaynaklanıyor. Bu mantar yenebilen mantarlara çok benziyor ve çok lezzetli. Karaciğeri ve böbrekleri harap edene kadar da hiçbir belirti göstermiyor. Satılan en pahalı mantar aynı zamanda satılan en pahalı gıda maddesi olan beyaz trüf mantarıdır. 1,5 kilogramı 330 bin dolara satılmıştır. Keşfedilen en eski mantar fosili 420 milyon yıl öncesine aitti ve 9 metre uzunluğundaydı. En çok tat duyusunu uyaran yani en özgün lezzete sahip olan besin bir mantar. Shiitake mantarının lezzetine verilen isim ise umami. Dünyanın en nadir görülen mantarının adı ise Şeytanın Sigarası/Teksas Yıldızı.