Selenyum, insan vücudu için hayati öneme sahip bir mineraldir. Toprağın selenyum kalitesi, bölgedeki sağlık sorunlarını etkileyebilecek düzeydedir. Doğal olarak birçok besinde bulunmaktadır. Eksikliği ciddi hastalıklara sebep olmaktadır. Uzun ve sağlıklı bir yaşam için hakkında bilgi sahibi olmak ve günlük alımına dikkat etmek gerekmektedir. Beslenme açısından gerekli olan selenyum hakkında her şey listemizde bu minerali sizler için derledik. Keyifli okumalar dileriz!
1. Selenyum
Selenyum toprakta bulunan bir elementtir. Topraktan bazı bitkilere, az miktarda da suya geçmektedir. Vücudun selenyuma ihtiyaca küçük miktarlardadır. Buna rağmen yaşamsal öneme sahiptir. Simgesi SE, atom numarası 34, kütle numarası 78.96’dır. 1817 yılında Jöns Jakob Gottlieb Gahn tarafından keşfedilmiştir. Araştırmalara göre Afrika ve Avrupa’nın bazı bölgeleri selenyum açısından fakirdir. Bu durum toplum olarak bağışıklık sisteminin düşük olmasına ve bazı komplikasyonların gelişmesine neden olmaktadır. Otoritelerce bu durum, eksikliği yaşanan bölgeler için endişe duyulmasına sebebiyet vermektedir. Besinin selenyum açısından zengin olması için, bölgedeki toprağın selenyum zenginliği çok önemlidir.
2. Vücuda Faydaları
Selenyum, DNA ve protein sentezinde önemli rol oynamaktadır. Yapısında selenyum içeren proteinlere selenoprotein denilmektedir. Bu proteinler antioksidan özelliğiyle hücreyi hasardan korumaktadır. Serbest radikal hasarını ve iltihabı düşürmektedir. Karaciğerin iyi çalışmasını sağlamaktadır. Metal zehirlenmelerden korumaktadır. Vücudun hastalıklara ve strese karşı direncini artırmaktadır. Tiroit bezinin sağlıklı çalışmasında etkilidir ve bilişsel gerilemeyi önlemeye yardımcıdır. HIV’in AIDS’e ilerlemesini önlediği konusunda çalışmalar mevcuttur. Bilinenin aksine, kanser türlerinin riskini azaltabileceğine dair görüşler, tartışmalıdır.
3. Selenyum Eksikliğinin Genel Etkileri
Selenyum eksikliğinin bağışıklık sistemine büyük bir etkisi vardır. Karaciğeri bütün tehlikelere açık hale getirmektedir. Bu mineralin eksikliğiyle stres faktörlü hastalıklar da ortaya çıkmaktadır. Diyabet, tiroid bezleri iltihabı ve guatr hastalıkları arasındadır. Kas yapılarında zayıflama, karaciğer fonksiyonlarındaki yetersizlik, tiroid bezlerinin çalışmasındaki yavaşlık veya aksaklıklar, ciltte solma ve döküntüler, yoksunluk belirtileri arasındadır. E vitamini eksikliği selenyum yokluğunda sıklıkla görülmektedir. Hashimoto hastalığı, tiroid hormon yetmezliği neticesinde görülmektedir. Selenyum tedavisi ve ölüm oranlarının azalması arasında bağlantı bilinmektedir.
4. Yüksek Doz Alımı
Fazla alınması halinde bazı hastalıklara sebebiyet vermektedir. Nefeste sarımsak türevi bir koku oluşması ve ağızda metalik bir tat olması fazla selenyum alımına işaret edebilir. Ek alımlarda fazla tüketen kişiler akut zehirlenme yaşayabilir. Yaş gruplarına göre alım ihtiyacının kontrol edilmesi gerekir. Kan selenyum seviyesi sıklıkla 137 mikrogram üzerinde olan kişilerde şeker hastalığı görülmektedir. Nefes almakta zorlanma, yorgunluk, cilt iltihabı, tırnak kırılması, saç dökülmesi belirtiler arasındadır. Böbrek yetmezliği, titreme, kalp yetmezliği, dalak büyümesi, bağırsaklarda bozukluk ve karaciğer hasarı ciddi sonuçlarındandır.
5. Selenyum Eksikliği Hastalıkları
Selenyum eksikliğinde lenf, prostat, meme, akciğer, deri, kolon, mide ve karaciğer kanseri hastalıklarına yakalanma riski çok yüksektir. Bağışıklık sistemi üzerinde etkili olduğu için soğuk algınlığı ve grip görülebilmektedir. Kronik mikrobik hepatit mikrobunda daha yüksek ölüm oranları gerçekleşmektedir. AIDS hastalarında daha yüksek ölüm oranı mevcuttur. Serviks papilloma virüsüne yakalanma oranında, otoimmün hastalıklarda, enfeksiyonel hastalıklarda, karaciğer hastalıklarının çoğu türünde artış yaşanmaktadır. Herpes virüsüne daimi olarak maruz kalmaya ve deride tedavisi mümkün olmayan siğillere sebebiyet vermektedir. Yoksunluğunda yaşanabilecek bu hastalıklar, selenyumun basit bir mineral olarak görülmemesi gerektiğini göstermektedir.
6. Selenyum Bulunan Besinler
Selenyum açısından en zengin besinler, deniz ürünleri ve sakatat olarak görülmektedir. Bitki kökenli ürünlerin selenyum zenginliği toprağa bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Yağış, buharlaşma ve pH seviyeleri topraktaki selenyum miktarını etkilemektedir. Yumurta, ceviz, süt ürünleri, sakatat, balık, kırmızı et, kabuklu deniz ürünleri, sebze ve meyveler, tam buğday ekmeği selenyum açısından zengin besinlerdir. Proteince fakir besinlerde selenyum eksiliği mevcuttur. C ve E vitamini selenyumla birlikte alındığında antioksidan etki artmaktadır. Brezilya fıstığı, ringa balığı, mantar, chia tohumu, hindi, ton balığı, kahverengi pirinç de selenyumca zengin besinlerdir.
7. Selenyum İhtiyacı
Yiyeceklerle beraber düzenli selenyum alınıyorsa ek takviyeye ihtiyaç yoktur. Selenyum ihtiyacı olan kişiler için doktor kontrolünde ek takviye alınması önerilir. İhtiyaçtan fazlası alındığında takdirde yan etkileri oluşmaktadır. Bazı ilaçlar da selenyumun etkisini azaltmaktadır. Günlük ihtiyaçtan fazlasının zararlı olması açısından bilinçsizce alınmaması gerekmektedir. Günlük ihtiyaç yaş guruplarına göre değişmektedir. 0-6 ay için15 mcg selenyum önerilir. 7-12 ay ve 1-3 yaş için 20 mcg önerilmektedir. 9-13 yaş için 40 mcg, 14 ve üstü yaş için 55 mcg günlük alımı gereklidir. Pişirilen besinlerde selenyum miktarı %50 azalmaktadır.
8. Sperm ve Doğurganlığa Etkisi
Selenyum erkeklerde sperm kalitesini ve testosteron seviyesini artırmaktadır. Sperm mitokondriyumu içerisine dahil olan selenyum, sperm hücrelerinin vajinal kanalı geçtiği sırada hareketliliğini sağlamaktadır. Özellikle tüp bebek tedavisinde yeterli selenyum, önemli ölçüde şansı artırmaktadır. Yapılan çalışmalar sonucunda sperm sayısının düşüklüğü ve selenyum eksikliğinin paralel olduğu görülmüştür. Kadınlarda ise doğurganlığı artırıcı özelliğe sahiptir. Hamilelik sürecinde de önemli minerallerin başında gelmektedir. Çocuk sahibi olmak isteyen çiftlerin günlük selenyum ihtiyacını düzenli olarak karşılaması gerekir.
9. Astım Tedavisi
Beslenme açısından gerekli olan selenyum hakkında her şey arasında bilinmesi gereken bir diğer konu da selenyumunun astım üzerindeki etkisidir. Yapılan çalışmalarda astım hastalarının kan selenyum düzeylerinin düşük olduğu görülmüştür. Oksidatif hasarı engelleyerek astım hastalığı üzerinde önemli rol oynamaktadır. Bağışıklığı artırıp inflamasyonu azaltarak fayda sağlamaktadır. Semptomları azaltmaya yardımcı olmaktadır. Gebelikte selenyumdan fakir beslenmenin bebeklerde selenyum eksikliğine yol açtığı tespit edilmiştir. Kan selenyumu düşük çocuklarda astımın etkilerinin daha fazla geliştiği görülmüştür.
10. Uzun Yaşamaya Etkisi
Selenyumun uzun yaşama etkisi, beslenme açısından gerekli olan selenyum hakkında bilmeniz gereken her şey arasındadır. Vücudun önemli ihtiyaçlarından olarak bilinen selenyum, alınması gereken doz kadar karşılandığı takdirde ömrü artırıcı bir etkiye sahiptir. Yaş aldıkça vücutta artan hastalıklara karşı etkili minerallerden biridir. Eksikliği hastalıklara sebebiyet verdiği için, erken yaşlardan itibaren besin veya takviyelerle alınması elzemdir. Oluşabilecek hastalıklara engel olabileceği gibi sağlıklı bir yaşam için etkilidir. Kalp hastalıkları gibi ciddi hastalıkları önlemeye yardımcı olmasıyla ömrü uzattığı söylenebilir. Diğer mineraller gibi selenyum da tek başına yeterli değildir. Uzun ve sağlıklı yaşam için düzenli kontroller faydalı olacaktır.
