Tüm dinlerin en eskisi kabul edilen Şamanizm; dünyaya ve doğaya uyum sağlama üzerine kurulu, ruhlar alemi içerisindeki dengeyi sağlayan bir inanç sistemidir. Bu dini inancın yeryüzündeki temsilcisi olan şamanlar, yeteneklerini ve güçlerini topluma yararlı olacak şekilde kullanırlar. Kadim Türk tarihinin Şamanizmle olan bağlantısı ve uzun yıllardır bir gelenek olarak sürdürülen Şamanizm kültürü hakkında her şey, burada sizler için listelendi. Keyifli okumalar!
1. Şamanizm İnancının Ortaya Çıkışı
Şamanizm’in tam olarak ne zaman inanç halini aldığı bilinememektedir. Araştırmalar şaman kültürünün, taş devrine kadar uzandığına işaret etmektedir. Mezopotamya ve Sümerlerden de eski olduğu tahmin edilen bu inanış anaerkil döneme denk gelmektedir. Şamanizm inancının ilk görüldüğü yer, Orta Asya bölgesi kabul edilse bile çoğu halklarda Şamanizm etkilerine rastlanılır. Yalnızca Orta Asya Türklerine ait olmayan bu kültür; Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Çin, Japonya ve Uzakdoğu gibi yerlerdeki kabilelerinde inanç sistemini oluşturmuştur. Türk tarihinin kadim kültürü içinde kendine yer bulan Şamanizm, birçok medeniyetin inanç sistemini oluşturması dolayısıyla bu inanç hakkında ortaya çıktığı yerin tespiti oldukça zordur.
2. Şamanizm İnancının Temelleri
Şamanizm; doğanın üstünlüğünü temel alan, insanlar ve ruhlar arasındaki iletişimi sağlayan, hastalık ile insan ruhunu birbiriyle ilişkilendiren geleneklerle dolu bir inanç sistemidir. Medeniyetlere göre değişen ve hala sürdürülen birçok adeti ve ritüeli bulunur. Şamanizm inancında; insan, bitki, hayvan alemleri bir bütün olarak düşünülür ve evrende ki her şeyin bir ruhu olduğuna inanılır. Şamanizm inancına göre, gökte yaşadığına inanılan en büyük ruh tüm bu alemlerin yaratıcısı ve şekil vericisidir. Gök, evrendeki her şeyi yaratmış kâinatta bir düzen sağlamıştır ve bunu yaparken ise dünya ile iş birliği yapmıştır. Tüm varlıkların yaratıcısı olması sebebiyle gök ve dünya kutsaldır ve şaman inancında bu kavramlara saygı duyulur.
3. Şaman Adetleri ve Gelenekleri
Günümüzde dahi gelenek olarak sürdürdüğümüz bazı şaman adetleri vardır. Kurşun dökmek, su dökerek uğurlama yapmak, ağaçlara bez parçaları bağlamak ve tahtaya vurmak gibi alışkanlıklar; Şamanizm geleneği ile hayatımıza girmiştir. Şamanlar ayinleri sırasında davul, kopuz gibi aletler kullanmışlardır. Günümüzde ise mevlitler, ilahi ve müzikli anlatımlar şeklinde yapılmaktadır. Şamanizm ve Tengricilik’te ruhun bedeni 40 günde terk ettiğine inanılması ve Türk destanlarında tüm önemli olayların 40 sayısı ile bağlantılı olması yine şaman geleneğinin bir parçasıdır. Ölünün arkasından 40. günde mevlit okunması yine şaman adetidir. Yaşlı kadınların bitki ve otlarla şifalı içecekler hazırlaması ise doğayı önemseyen şaman geleneğinin günümüze yansımalarından biridir.
4. Şamanizm’de Hastalık ve Şifa
Şaman inancının görüldüğü pek çok toplumda hastalık, kişinin ruhundaki bir bozukluk olarak tanımlanmıştır. Şamanizm’de hasta olma hali ruhun çalınması ve kaçırılması anlamına gelmektedir. Bir şifacı olan şaman, ruhları hastalanan ya da çalınan kişilerin ruhlarını her yerde arardı. Hiçbir yerde bulamadıkları zaman ise kötü ruhların kişinin ruhunu yer altına götürdüğüne inanırlardı. Şamanlar hastaları iyileştirmek için çeşitli tedavi yöntemleri kullanırdı. Tedavilerin daha çok mistik ögelerle dolu olmasının sebebi evrendeki her şeyin bir ruhu olduğunu düşündüklerinde yatmaktadır. Şamanın esrime haline geçip kayıp ruhu araması, hasta kişinin tedavi sırasında korkutulması ve kötü ruhun bedeni terk etmesi için gökteki ruha kurban vermek şamanik tedavi yöntemlerinden bazılarıdır.
5. Şaman ve Kam Hakkında
Şamanizm inancında ayinleri düzenleyen ve ruhlar arasındaki iletişimi sağlayan kişiye “Şaman” ya da “Kam” denir. Şaman kelimesinin kökeni hakkında birçok farklı görüş bulunsa da genel kabul gören anlayışa göre şaman kelimesi; büyücü, kâhin ve rahip gibi anlamlara gelmektedir. Şamanlar, insanlar alemi ve ruhlar alemi arasındaki aracı kişilerdir. Şaman, başka dünyalardaki ruhları ziyaret ederek onlarla konuşur ve ruhu hasta olan kişilere şifa dağıtır. Yalvarmalar, dualar ve şarkılar eşliğinde halüsinasyon görmesine neden olacak bazı maddeler de alarak şaman trans haline geçer. Ruhlar ile iletişime geçmesi şamanın esrime halinde iken olur ve şaman kendine geldiğinde hiçbir şey hatırlamaz. Şaman, bu doğaüstü güçlerini ve yeteneklerini insan yararına kullanan kişidir.
6. Şaman Olabilmenin Gereklilikleri
Şaman kültür ve inanışına göre herkes şaman olamamaktadır. Esrime durumuna geçebilme kabiliyetine sahip olan ve yeteneklerini herkese fayda sağlayacak şekilde kullanan kişiler şaman olabilmektedir. Şamanizm inancında, kişinin şaman olabilmesi için göstermesi gereken bazı alametler olduğuna inanılır. Bu alametlerden biri kişinin ruhsal sıkıntı ve yorgunluk içinde olması halidir. Kişinin bedeninin ya da ruhunun hastalanması şaman kültüründe, ruhların kişiyi şamanlığa çağırdığı şeklinde yorumlanır. Hastanın iyileşmesi ise kişinin ruhunun güçlü ve kabiliyetli olduğunu gösterir. Aile geçmişinde şaman birinin olması yine kişinin şaman olabilmesi için gereklidir çünkü bu inançta şaman yeteneklerinin aile fertlerinden birbirine aktarıldığı düşünülür.
7. Şamanizm’in Görüldüğü Yerler
Şamanizm’in anayurdu Orta Asya olarak görülse bile Avrupa ve Amerika’da da Şamanizm dini kendine yer bulabilmiştir. Şamanizm Antik ve Orta Çağ’da; Türk, Çin, Tibet, Japonya, Endonezya ve Avustralya’daki kabilelerde görülmüştür. Şu anda ise Şamanizm; Kuzey Amerika Kızılderilileri, Doğu-Batı Sibirya, Avrupa, Orta Asya Türk devletleri, Asya bölümünde bulunan bazı topluluklarda ve dünyadaki daha birçok halkta benimsenip sürdürülmektedir. Şaman faaliyetleri ve inancı bölgeden bölgeye değişiklik gösterse bile şamanlar; doğanın üstünlüğünü kabul ederek, tabiata saygı duyarak, ruhlar arasında iletişimi sağlayarak ve dünyanın dengesini korumaya çalışarak bu geleneği ve inancı devam ettirmektedirler.
8. Tengricilik İnancının Ortaya Çıkışı
Tengri inancı Pasifik Okyanusu ile Macaristan arasında kalan bölgede yayılmış ve genel olarak Orta Asya Türkleri tarafından benimsenmiştir. Tengricilik çok fazla ritüeli olmayan daha çok mistik bir anlayışla şekillenen bir inanıştır. Bu inanışın ne zaman ortaya çıktığı bilinememekle birlikte kökleri Hun Türklerine kadar dayandırılmaktadır. Orta Asya Türklerinin çoğunun sürdürmüş olduğu Tengricilik inancı, Şamanizm gibi görünse de öğretiler ve inanışlarda belirgin farklılıkları vardır. Bunlardan en önemlisi Şamanizm inancının panteist bir görüşe yakın olmasının yanında Tengricilik’te böyle bir anlayış yoktur. Türklere göre bazı kavramlar tanrısallığı çağrıştırır ama tanrı olarak kabul edilmez. Tengricilik, Türk tarihinin kadim kültürü olmasının yanında öğretiler hakkında her şey Şamanizm inancı temellidir.
9. Türklerde Şamanizm Kültürü
Eski Türklerde de her şeyin yaratıcı kabul ettikleri gökte bir ruh bulunurdu ve bu ruha “Tengri” derlerdi. Altay Türklerine göre yukarı alemde, Ülgen adıyla en yüce ruh ve ona bağlı iyi ruhlar bulunmaktaydı. Aşağı alemde ise Erik ve ona bağlı kötü ruhlar yer almaktaydı. Türklerde, Gök ve yer altı alemindeki ruhlarla iletişimi sağlayan din insanına “Kam” ya da “Baksı” denirdi. Kam dünyanın dengesini sağlar, ruhlar alemi arasında aracılık yapar ve hastalara şifa dağıtırdı. Dünyanın dengesi kötü ruhların yarattığı felaketten dolayı bozulur ise Tengri’ye adak sunulurdu böylece kötü ruhların gitmesi için yardım istenirdi. Doğadaki her şey Tengri’nin eseri kabul edilen bu kadim kültürü, Şamanizm biçimlendirmiş ve şaman inancı hakkında kabul edilen çoğu şey Türk tarihinin içinde yer alan Tengricilik inancında da kabul edilmiştir.
10. Gök Tanrı İnancının Temelleri
Tek tanrı inancına dayanan Tengricilik’te ahiret inancı vardır. Bu inanca sahip kişiler dünyadaki hayatlarına göre diğer dünyada tekrar yaşayacaklarına inanırlardı. Tengricilik inancına göre ruh ölümsüzdür ve bir insan birden çok ruha sahiptir. Ölen iyi kişilerin uçmak’a (cennet) gideceğine inanılırken, kötü kişilerin ise tamu’ya (cehennem) gönderileceği düşünülürdü. Türklerde ahiret inancının yanında Atalar Kültü denilen ruha saygılı olma inanışı bulunmaktaydı. Kadim kültürü ile Türk tarihinin önemli bir yerinde bulunan Şamanizm inancında var olan tabiata ve ruha saygı, şamanlar tarafından sürdürüldüğü gibi kamlar tarafından da devam ettirilen bir gelenekti. Göktanrı inancı ile yaşamlarını şekillendiren Türkler için bozkurt figürü de önemliydi çünkü Tengri’yi çağrıştırırdı.
