İnsanın sevdiği birini kaybetmesi, savaşlar, salgın hastalıklar gibi zor koşullara uyum sağlaması ya da tam tersi yaşadığı zevki de kısa sürede sıradanlaştırması eski zamanlardan beri tartışılan bir konudur. “Hedonik adaptasyon” olarak tarif edilen bu durum, insanın belki de en büyük paradoksu… Hedonik adaptasyon, insanların hem iyi hem kötü olaylara uyum gösterme meylini ve bu sebeple bir süre sonra aynı mutluluk düzeylerine geri dönmelerini anlatır. Yaşamınızda da sizi mutlu eden olaylar bir süre sonra sizin için aynı değeri yansıtmaktan uzaklaşır. Mutluluk sürecinizi ve hayatınızı, siz farkına varmadan etkileyen hedonik adaptasyon belirtileri ile yakından tanışın!
1. Hedonik Adaptasyon Kavramı
Hedonik adaptasyon (hazza uyum) 1970’li yıllarda Philip Brickman ve Donald T. Campbell adlı iki psikolog tarafından ortaya atılmıştır. Daha sonra 1971 yılında Michael Eysenck tarafından daha da basitleştirilmiş ve “mutluluk çarkı” olarak ifade edilmiştir. Bu teoriye göre her insanın mutluluğu, ulaşabileceği en yüksek seviye ve düşebileceği en alçak seviye belli olmak üzere bu iki sabit nokta arasındaki değişimden ibarettir diyebiliriz. Philip Brickman ve Donald T. Campbell’in, “Dış dünyada mutluluk ve haz arayışına çıktığımızda, aslında hamster çarkına da adım atıyoruz. Sahip olduğumuz bir şeyin, örneğin paranın ya da makamın daha fazlasını elde ettiğimizde; önce kendimizi mutlu hissediyoruz ancak kısa bir süre sonra elde ettiğimize de alışıyoruz” sözü, aslında insanlardaki mutluluk arayışının beyhude olduğunun bir ifadesidir.
2. Hedonik Adaptasyon Ve Mutluluk
Aristoteles’e göre mutluluk, genel bir oluş halidir. Hedonizm ise, keyfin en yüksek olduğu, keyif arayışı, keyif arayışına adanmış bir yaşam tarzı olarak ele alınır. Adaptasyon ise uyum sağlayabilmektir. Yani hedonik adaptasyon kavramı, keyfin en yüksek olduğu duruma göre uyum sağlamak olarak açıklanabilir. Elbette sadece mutluluğa uyum sağlamıyoruz; bunun yanında korku, üzüntü, hastalık gibi pek çok duruma da adapte olabiliyoruz. İçinde yenilik ve hareket barındırmayan her duygu veya durum adaptasyon altında eriyip gidiyor. Aslında kişinin gelir seviyesi, fiziksel güzelliği ve eğitim seviyesi gibi dış etmenler ve durumlar mutluluk seviyesini çok az etkiliyor.
3. Filozofların Mutluluğa Bakış Açısı
Her disiplin için farklı bir tanımı olan mutluluk kavramı: “Bireyin iyi olma halini koruması, saadet bahtiyarlık” olarak tanımlanabilir. Çoğu düşünür de mutluluğu bireysel yaşamlarına göre uyarlayarak tanımlamıştır. Antik Çağ filozoflarından Herakleitos mutluluğu, insanın iç dünyasıyla ilgili bir duygu olarak görmüş ve mutluluğu bireyin kendi iç dünyasında bulabileceğini belirtmiştir. Aristippos, mutluluğa götüren en güvenli yolu özgürlük olarak belirtmektedir. Kendi ayakları üzerinde durabilen, kimseye bağlı olmayan kişilerin gerçek mutluluğa ulaşacaklarını düşünmektedir. Nihilist felsefenin temsilcilerinden Nietzsche ise mutluluğun gelip geçici bir his olduğunu, kimsenin bu duyguya erişemeyeceğini belirtmektedir. Nietzsche’nin tanımı, mutluluk sürecinizi etkileyen ve yukarıda da bahsettiğimiz hedonik adaptasyon belirtileri ile benzer değerler taşır.
4. Mutluluğun Yüzde Ellisi Genetik
Yapılan araştırmalar, kişilerin mutluluğunu %48 oranında genetik faktörlerin etkilediğini gösteriyor. Yani mutluluğun yaklaşık %50’si genetik! Bu oranın %40’ını ise yakın zaman önce yaşanmış olayların kapsadığı fakat etkisinin uzun sürmediği belirtiliyor. Mutluluk sürecinizin geçici olup bu süreci etkileyen hedonik adaptasyon belirtileri yine karşımıza çıkıyor. Mutluluğun %12’lik kısmını ise arkadaşlık, aile bağları ve inanç gibi diğer faktörler şekillendiriyor. Bu noktada, kişi %12’lik kısmı kendi kontrolü altına alabiliyor. Dört temel değer olan; inanç, aile bağları, iş ve toplumsal ilişkiler mutluluğa giden en kesin yollar olarak değerlendirilebilir.
5. Hedonik Çark Döngüsü
Hedonik adaptasyon ile insan, sürekli değişen koşullara uyum sağlayabilir. Olayların günlük etkileri devam etse de duygularımız bir nevi dengeye kavuşur. Mutluluğu sürekli haz almaya çalışma ya da ihtiyaçların sürekli karşılanması olarak gördüğümüz sürece kendimizi sürekli bir hedonik çark döngüsünün içinde bulmamız kaçınılmazdır. Halbuki başımıza gelen herhangi bir olay bizim sonsuza kadar mutlu veya mutsuz olmamızı sağlayamaz. Nietzsche’nin: “Gerçekten kül olmadan, kendinizi nasıl yenileyebilirsiniz” sözü hedonik çark döngüsünün bireye katkısını, geçmişte yaşadığı olayların duygusal açıdan tecrübe olup yeni karşılaşılan bir duruma daha sağlam bir psikolojiyle yaklaşmasına benzetilebilir.
6. Çocuk Ve Yetişkinlerdeki Haz Farkı
İnsanlarda belirli yaş dilimlerinde alınan hazların yoğunluğu değişiklik gösterir. Örneğin, çocukluğunuzda çok arzuladığınız ama bir türlü elde edemediğiniz bir oyuncağı düşünün. Bir de yetişkin halinizi, ekonomik özgürlüğünüzü kazanmış olarak çok istediğiniz bir araba ya da evi düşünebilirsiniz. Çocukluğunuzda uzun bir süre hayalini kurup sonunda sahip olduğunuz oyuncağın size verdiği haz ile yetişkinlikte çok isteyip sonrasında sahip olduğunuz evi ya da arabayı aldıktan sonraki duyduğunuz haz arasında oldukça büyük bir fark vardır. Çocuklukta duyduğunuz haz daha yoğun olurken, yetişkinlikteki haz, duruma adapte olma sürecinizle birlikte daha geçici bir mutluluk sürecini kapsar. Bu yüzdendir ki en kolay hatırlanan anılar, çocukluk anılarınızdır.
7. Sosyal Medyanın Mutluluğa Etkisi
Sosyal medyada zaman geçirirken zihin ister istemez kendini başkalarıyla kıyaslama içinde buluyor. Bilimsel araştırmalar, insanların sosyal medyadan uzak kalmasının, kişinin mutluluk sürecine olumlu yönde yansıdığını söylüyor. Birey, sadece kendinden daha üstün olduğunu düşündüğü kişilerle kendini karşılaştırdığı için kendi kendine bir mutsuzluk sürecine giriyor. Mutluluk sürecinizi hem olumlu hem de olumsuz yönde etkileyen sosyal medya da hedonik adaptasyon belirtileri içerisinde yer alıyor. Bunun en iyi çözüm yolu ise insanın gerek iş gerekse sosyal hayat anlamında kendi faydasına ve dengeli bir şekilde sosyal medyayı kullanabilmesi olur.
8. Paranın Mutluluğa Etkisi
Brickman ve Campbell, araştırmalarında hedonik adaptasyon kavramını daha iyi açıklayabilmek adına, milli piyangodan yüklü bir miktarda para kazanan bireyi ele almışlardır. Piyangoyu kazanan kişi, ilk başta diğer insanlara göre daha mutludur fakat para kazanma düşüncesi o bireyde zamanla normalleşince, kişi tekrar eski mutluluk düzeyine dönmektedir. Bu örnekten de anlaşılacağı gibi sahip olmak istenilen nesne ya da ürüne sahip olmak, beraberinde yeni bir isteği de getirecektir. Bu istekler gerçekleştikçe mutlu olduğunu düşünen birey, aslında hep yeni bir isteğin peşinde, hedonik çark döngüsüne girmiştir bile… Aslında mutluluk, kazanılması gereken bir hedef olmak değil de o hedef için gidilen yoldan keyif alabilme sürecidir.
9. Modern Yaşamın Tüketim Çılgınlığı
Haz alma, hedonizm ve tüketim, günümüz toplumunu ele geçirmiş kavramlar olarak karşımıza çıkar. “Yaşam o an da yaşanandır; ondan ötesi yoktur” düşüncesini temelinde barındıran hedonizm kavramı günümüz tüketim toplumu ile birleşince, beraberinde sürekli bir şeylere sahip olma isteğini de getirir. Sürekli bir şeylere sahip olma düşüncesi, kişiyi hayata karşı doyumsuz ve sonuç olarak mutsuz kılar. Modern yaşamın tüketim çılgınlığı, mutluluk sürecinizi ve yaşamınızı da derinden etkileyen hedonik adaptasyon belirtileri arasındadır. Bu yoğun tüketimden kaçmanın yolu ise basite indirgenmiş bir tüketim anlayışını benimseyip ihtiyaçlarımızı düzenli olarak gözden geçirerek hareket etmektir.
10. Uzun Vadede Mutluluk
İnsan zihni, serbest kaldığında kaçmaya merak duyan yaramaz bir çocuk gibidir. Durmadan plan yapan, kendini başkalarıyla ister istemez karşılaştıran, hep daha iyisi olsun isteyen… Hedonik adaptasyon kavramını bilmek ve bu bilinçle düşünmek, insanın her zaman bir mutluluk arayışında olma halinden kişiyi uzaklaştırıp ona daha huzurlu bir ortam sağlayabilir. Sürekli mutlu olmak mümkün olmayacağı gibi yaşanan olumsuz bir olayda yaşanan mutsuzluk da sürekli değildir. Mutluluk bir hedef olmanın ötesinde, yaşam yolculuğundaki an’larda saklıdır. Stoacı filozof Marcus Aurelius’un da dediği gibi: “Unutma, mutlu bir hayat çok az şeye bağlıdır.”
