Modern Türkiye’nin oluşumunun temellerini Mustafa Kemal ile omuz omuza atmış Milli Şef İsmet İnönü… İsmet İnönü, savaşlardaki soğukkanlı ve lider tavrıyla, Atatürk’ün hep yanında durmasıyla, Lozan’ı kurtarması ve imzalamasıyla ve de uzun süre yaptığı başbakanlığıyla akıllarımıza kazınmıştır. Şimdi isterseniz gelin Milli Şef İsmet İnönü hakkında bilinmesi gerekenler listesini bir de dergiCE gözünden birlikte görelim…
1. Birinciliklerle Dolu Eğitim Hayatı
İlkokula babasının görevi nedeniyle Sivas’ta başlayan İnönü önce 1892’de Askeri Rüştiye’ye girdi. 1895’te okulu bitirdi ve Sivas Mülkiye İdadisinde lise öğrenimine devam etti. 31 Temmuz 1897’de babasının İstanbul’a tayininden dolayı Halıcıoğlu’ndaki Harp okulunun lise kısmına kaydoldu. Lise bittiğinde 1901 yılında Topçu Harbiye sınıfına girip, 1903 yılında buradan da Teğmen olarak ayrıldı. Başarıları sebebiyle Kurmay sınıfına ayrıldı ve buradan da birincilikle çıkarak Maarif madalyası aldı. Harp akademisini birincilikle tamamlayıp Kurmay Yüzbaşı olarak mezun oldu.
2. Atatürk ile Nasıl Tanıştı?
Yıl 1909’u gösterdiğinde İttihat ve Terakki Cemiyeti Selanik’te ilk toplantısını düzenler. Toplantıya Edirne’den Topçu Kurmay Yüzbaşı İsmet Bey de katıldı. İlk defa bu kongrede karşılaşan Mustafa Kemal ve İsmet Bey’in dostluk hikayesi de Mustafa Kemal’in asker ve siyasetin birbirinden ayrılması gerektiğini söylemesi ve İsmet Bey’in de bu kıymetli görüşe katılmasıyla başladı.
3. Geçmişte ve Yeni Türkiye Tarihinde İnönü
Osmanlı döneminde albay, Cumhuriyet döneminde orgeneral ve eski Genelkurmay Başkanlığı yapan İnönü ayrıca cumhuriyetin ilanından sonraki Türkiye’nin ilk başbakanı ve ikinci cumhurbaşkanımızdı. İstiklal Madalyası sahibi başarılı asker ve siyasetçi Milli Şef, Cumhurbaşkanlığı görevini ise Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatından bir gün sonra, yani 11 Kasım 1938’den 22 Mayıs 1950 tarihine kadar sürdürdü.
4. “Çok Partili Hayata Geçelim” Dedi
Muharebelerdeki başarılarıyla tanıdığımız İnönü, çok partili hayata geçişteki dirayetli tavrıyla da bilinmesi gereken ilk kişilerdendi. 1947-48 CHP’sine rağmen bu geçişi sağlamış kişiydi. Bu konudaki asıl mühim olan ise 1950 sonrası bir muhalefet lideri olmasıydı. Hem Milli Şef olması hem de böyle bir işi omuzlarına alması büyük bir erdem örneğiydi.
5. Milli Şef Unvanını Nasıl Aldı?
İsmet İnönü hakkında bilinmesi gerekenler arasında Milli Şef unvanını nasıl aldığı önemli bir konu. Kurtuluş Savaşı’na katılmış ve Lozan Antlaşması’nı imzalamış ve birçok kez de başbakanlık görevini üstlenmiş İsmet İnönü, CHP Kurultayı tarafından “Milli Şef” unvanını aldı ve “Değişmez Genel Başkan” seçildi.
6. İsmet İnönü’nün Eğitime Katkıları
Ankara Üniversitesi’nin kuruluşunda önemli role sahip İnönü, Hasan Ali Yücel’i de Milli Eğitim Bakanı olarak atadı. Dünya klasiklerinin, Türkçeye çevrilmesinde de büyük rol oynadı. Köy Enstitüleri ve Halkevlerini açarak Türkiye’de vatandaşlık kimliğinin oluşmasını sağladı. Tiyatro ve Bale ise İnönü döneminde gelişti.
7. İnönü Savaşları Halkın Umudunu Kamçıladı
Birinci İnönü Savaşı’nda Milli Şef’in katkısı büyüktü, bu savaş düzenli ordunun ilk zaferiydi. Bu zaferin haberini İsmet Paşa işte böyle bildirmişti: “Şiddetli şekilde cereyan eden 9 ve 10 Ocak muharebelerinde düşmanın önemli kayba uğratıldığı kesindir.”
İkinci İnönü Savaşı’nda her ne kadar güçlük çekilse de, İsmet Paşa ve düzenli ordu sonunda bu işten de başarıyla sıyrılmıştı. “Düşman, binlerce ölüsüyle doldurduğu savaş meydanını silahlarımıza bırakmıştır” diyen İsmet Paşa’ya cevaben Mustafa Kemal: “Siz orada yalnız düşmanı değil milletin makus talihini de yendiniz. İstila altındaki topraklarımızla beraber bütün vatan, bugün en ücra köşelerine kadar zaferinizi kutluyor.” demişti telgrafında.
8. Lozan’da Misak-ı Milli Gerçekleşti
İsmet İnönü hakkında bilinmesi gerekenler arasında en önemlisi Lozan Antlaşmasıdır. Lozan’ın sonunda tam bağımsızlığına kavuşan, haklarından ve kararlarından ödün vermeyeceğini gösteren bir Türkiye profili vardı ve elbette bunu o konferansta sağlayan kişi başta İsmet İnönü idi. Misak-ı Milli sınırlarının aşılamayacağını ve bozulamayacağını, yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kararlılığını büyük bir erdemle gösteren İnönü, Lozan’da tüm eski davaları kapatıp, Türkiye’nin devrim yapmaya hazır hale geldiğini ve Türkiye’nin siyasi bir zaferi olduğunu tarihe de göstermiş oldu.
9. İkinci Dünya Savaşı Dönemi Türkiye’si
Henüz 16 yıllık bir ülkenin tüm sorumluluğunu üzerine almış ve onlarca savaşı atlatmış İsmet Paşa, silah arkadaşının bu mühim anlayışını devam ettirip tüm jeopolitik ve siyasi baskılara rağmen İkinci Dünya Harbi’nden Türkiye’yi uzak tuttu. “Bizim amacımız savaşın dışında kalmaktır.” Diyen Paşa, toprak bütünlüğünün devam etmesi için elinden geleni yaptı. Savaş sonunda Türkiye, BM kurucu üyeleri arasında yer almayı ve bu dış politika ile saf dışında kalmayı başardı.
10. Can Dostu İle Karşı Karşıya
Çok dikkat edilmese de İsmet İnönü 25 Aralık 1973’te Pembe Köşk’te yaşadığı kalp krizi sebebiyle aramızdan ayrıldığında, Mustafa Kemal Atatürk’ün karşısına yani Anıtkabir’e defnedilmiştir. 17 yıl iktidarda başbakan olarak kalan ve Atatürk ile aynı partide görev yapan İnönü, yine Ata ile birlikte Anıtkabir’de uyumaktadır.
