İnsanın doğası gereği sahip olduğu beş duyudan biri koku alma duyusudur. Koku alma duyumuz bizim kontrolümüz dışında gerçekleşir. Burnumuz bize sormadan her kokuyu alır. Burnun kaç farklı koku alabildiği ve bu duyumuzun sağlık ile nasıl bir bağlantısı olduğuna kadar sizi şaşırtacak pek çok şey vardır. Mesela bazı kokular sizi çocukluğunuza götürür ve anılarınız gözünüzün önünde canlanırken bir diğer taraftan o anın kokusunu hissedersiniz. Bazı kokular ise stresinizi alıp sizi mutlu eder. Koku alma duyunuz hakkında bilmeniz gereken 10 inanılmaz gerçek neler, sizler için derledik! Keyifli okumalar!
1. Kaç Farklı Kokuyu Alabiliriz?
Koku duyunuz hakkında bilmeniz gereken inanılmaz gerçek olan insanların en az bir trilyon farklı kokuyu algılayabildiğidir. İnsan burnunun yalnızca 10.000 farklı kokuyu algılayabileceğini düşünen bilim adamları, Rockefeller Üniversitesi’nde araştırma yapıtılar. Farklı koku moleküllerinin karışımları kullanarak insanların koku alma duyularını test ettiler. Testin sonucu, insan burnunun en az bir trilyon farklı koku alabildiğini gösterdi. Kokular insan burnunun içine girdiği zaman burun boşluğunun tepesine, koku sinirlerinin bulunduğu koku alma noktasına doğru ilerler. Sinir hücrelerinde bulunan çeşitli reseptörler tarafından algılanır ve aktive olan sinirlerin kombinasyonu beyne gider. Dr. Luong bu kombinasyonların, insanların algılayabildiği tüm benzersiz kokuları üretebileceğini söyledi.
2. Koku Hücrelerimiz Yenilenir Mi?
Koku duyunuz hakkında bilmeniz gereken bir diğer inanılmaz gerçek ise sahip olduğunuz koku duyusunun sağlıklı kalabilmesi ve sorunsuz bir şekilde işlemesi için koku alma hücrelerimizin yenilenmesinin gerekli olmasıdır. İnsanların sahip olduğu koku hücreleri her 30 ila 60 günde bir yenilenmektedir. Dr. Luong koku alma duyusunun, beyinden çıkan ve göz hareketi, işitme, tat alma ve görme gibi bedensel işlevleri kontrol eden ve yenilenebilen tek kraniyal sinir olduğunu söylemiştir. Aynı zamanda koku duyumuz çabuk yorulabilen bir duyudur. Mesela bir çiçekçiye ya da bir fırına girdiğiniz zaman oradan yayılan kokuların tamamen farkında olursunuz. Daha sonrasında dışarıya çıktığınız zaman çevrenizdeki diğer farklı kokuları algılayamazsınız.
3. Korkunun Kokusu Olabilir Mi?
Koku duyunuz hakkındaki inanılmaz gerçeklerden biri de insanların, korkunun ve tiksinmenin kokusunu alabiliyor olmasıdır. 2012’de Psychological Science dergisinde, insanların ter yoluyla korku ve tiksinti duygularının kokularını alabildiği daha sonrasında aynı duyguları deneyimleyebildiğini yazmıştır. Araştırmacılar, bu duygulara neden olan hareketleri incelerken erkek katılımcılardan ter topladılar. Ter testi için kokusuz kalması gereken erkekler, sigara ve alkol kullanmayı bıraktılar ve kokusuz ürünler kullandılar. Kadın katılımcılar haberleri olmadan terli numuneleri koklarken göz hareketleri ve yüz ifadeleri kaydedildi. Araştırmacılar, korku terini koklayan kadınların gözlerini korkulu geniş çapta bir ifadeyle açtığını ve tiksinti terini koklayan kadınların da tiksintili bir yüz ifadesi sergilediğini keşfettiler.
4. İlk Gelişen Duyumuz Nedir?
İnsanın duyularından ilk gelişeni koku alma duygusudur. Doğmadan önce bile koku alma duyusu tamamen gelişir ve çalışmaya başlar. Canlıların, etraflarındaki oluşan kimyasalları algılayabilmeleri için işitme, görme ve özellikle dokunma duyularından önce koku alma duyuları gelişir. Bununla birlikte insanların sahip olduğu koku alma duyusu diğer canlılara göre daha az baskındır. Koku alma geliştirilebilir bir duyudur. Burun tıkanıklığı dışında koku almayı etkileyen diğer faktör koku alma alanının genişliğidir. Onlu yaşlarımızın sonlarına doğru koku alma duyumuz zirvelere çıkar. Daha sonrasında ise kademeli bir düşüşe başlar. İnsanlar havada oluşan nem nedeniyle ilkbahar ve yaz aylarında daha iyi koku alabilirler. Bununla birlikte egzersiz sonrası da burunda oluşan nem artışı ile bu daha da yükselir.
5. Hangi Cinsiyet Daha İyi Koku Alabilir?
Koku duyunuz hakkında bilmeniz gereken inanılmaz bir diğer gerçek ise kadınların erkeklerden daha iyi koku duyusuna sahip olduklarıdır. Araştırmacılar, kadınlar adet döngüsünün ilk yarısında daha güçlü koku aldıklarını ve doğurganlık zamanlarında ise bunun zirveye ulaştığını gözlemlemiştir. Aynı zamanda kadınlar menapoz dönemine girdiğinde bunda azalma görülmüştür. Yapılan araştırmaların hepsinde kadınların her zaman erkeklerden daha iyi koku aldığı ve koku tanımladığı ortaya çıkmıştır. Bunun nedenlerinden birinin, kadınların beyin yapılarının daha gelişmiş bir yörüngeye sahip olması olabileceği söyleniyor. Bununla birlikte mümkün olan en iyi eşleri ayırt edebilme veya kadınların yeni doğan bebeklerle daha iyi bağ kurup anlamalarına yardımcı olma becerisinde de evrimleşmiş olabilir.
6. Irkların Koku Alma Yetisinde Etkisi Nedir?
Yaşa bağlı koku kaybı ırk ile bağlantılıdır. 2013 yılında Medical Sciences’da yayınlanan araştırmaya göre, Afrikalılar, Amerikalılar ve Hispanikler, Kafkasyalılardan daha erken yaştan kaynaklanan koku kaybını yaşıyor. Araştırmacılar, 57 ila 85 yaşları arasında 3.000’den fazla yetişkin insandan beş tane yaygın kokuyu tanımlamalarını istemiştir. Yaşa bağlı koku kaybının yoğunluğu ile birlikte, ırksal farklılıkları da inceleyen bir çalışma yapılmıştır. Sonuçlar, Kafkasyalı olmayan insanların Kafkasyalılardan sürekli olarak yüzde 47 daha düşük puan aldığını ve bunun 9 yaş büyük olmaya eşdeğer olduğunu göstermiştir. Aynı zamanda tüm ırklardaki kadınların koku testinde erkeklerden daha iyi olduğu ve bunun 5 yaş daha genç olmaya eşdeğer olduğu tespit edilmiştir.
7. Kokunun Hafızası Var Mı?
Kokular hakkında bilinmesi gereken bir diğer şey ise anılar ve duygularınızın beyninizde bulanan yerlerinde birbirlerine çok yakından bağlı olduğudur. Kokular, koku alma hücrelerine doğru ilerlerken ilk olarak beyin tarafından okunabilecek bir forma dönüştürülür. Beyin hücreleri daha sonra bu bilgiyi duyguların işlediği bölgeye iletir. Buradan sonra öğrenme ve hafıza oluşumunun gerçekleştiği hipokampusa iletir. Kokular, beynin duygusal ve hafıza merkezlerine doğrudan ulaşan hislerdir. Bununla birlikte tanıdık ama unutulmuş kokular yeniden hissedildiğinde hatıraları canlandırır hatta insanı gözyaşlarına boğabilir. Aynı zamanda geçmişiniz ile bağlantılı olan bir kokuyu hatırlayamazsanız ve bu kokuya bir daha hiç rastlayamadıysanız, o şeyin ne olduğunu asla hatırlamayabilirsiniz.
8. Köpekler Daha Mı İyi Koku Alır?
Koku duyunuz hakkında bilmeniz gereken 10 inanılmaz bir diğer gerçek ise insanların köpekler gibi kokuları takip edebildiğidir. Aynı zamanda köpekler, insanlardan 44 kat daha fazla koku hücresine sahiptir. Köpekler beyinlerinin büyük bir kısmını koku alma duyuları için kullanırlar. Dr Luong, insanların 5 ila 6 milyon koku algılayıcı hücresi varken bu hücrelerin köpeklerde 220 milyon tane olduğunu söylemiştir. Bununla birlikte tavşanlar ise 100 milyon koku hücresine sahiptir. Hayvanlar sahip oldukları bu duyuyu yaşamları boyunca koruyarak büyürken insanlar koku alma duyularına daha az güvenerek evrimleşmiştir. Köpeklerin koku duyuları hakkında eğlenceli bir gerçek ise köpeklerin tek yumurta ikizlerini ayırt edebildiğini fakat tek yumurta ikizlerini kokularına göre ayırt edemedikleri araştırmalar sonucu bulunmuştur.
9. Koku Kaybı Hastalık Habercisi Olabilir Mi?
Koku duyunuz hakkında bilmeniz gereken 10 inanılmaz gerçek arasından biri de insanların yaşadığı koku kaybının gelecek olan bir hastalığın habercisi olamasıdır. Koyu kaybının sebepleri olabileceği gibi üst solunum yolu enfeksiyonu, travmatik beyin hasarı veya beyni etkileyebilecek şeylerde olabilir. Dr. Luong azalan koku kaybının Alzheimer veya parkinson hastalığının erken habercisi olabileceğini söylemiştir. Alzheimer Derneği Uluslararası Konferansı’na 2014 yılında sunulan iki çalışmada kokuları tanımlama yeteneğinin azalmasının beyin hücresi fonksiyon kaybına ve daha sonra Alzheimer hastalığına ilerlemesi ile ilişkili olduğunu bulunmuştur. Annals of Neurology dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre, Parkinson hastalığının gelişmesinden önce de azalmış bir koku alma duyusunun gelebileceğini bulunmuştur.
10. Koku Almak Kişiye Özgü Müdür?
Bütün insanların parmak izleri farklıdır. Koku alma duyunuz hakkında bilmeniz gereken inanılmaz diğer gerçek ise tıpkı parmak izlerinde olduğu gibi koku alma duyusu da her insanın kendisine özgüdür. Her insanın sahip olduğu kişisel bir kokusu vardır. İnsanların sahip olduğu bu kişisel kokusunu, yediği ve içtiği şeyler, kullandığı parfümler hatta içinde bulunduğu ruh hali etkiler. Güzel kokunun her zaman insanlar üzerinde olumlu etkisi olmuştur. Son yıllarda yapılan araştırmalar sonucu güzel ve rahatlatıcı kokuların günlük hayatta yaşadığınız evde ve iş yerinde oluşan strese karşı iyi geldiği ve stresi azalttığı ortaya çıkmıştır. Kokunun iş hayatında ki yeri de önemlidir. Bir mekanda hissettiğiniz rahatlatıcı ve güzel duygular sayesinde rahatlamak istediğinizde o mekanı tercih edersiniz.
