İrlanda Milli Tiyatrosu’na Damgasını Vurmuş Oyun Yazarları

İrlanda Milli Tiyatrosu ya da özgün adıyla Abbey Tiyatrosu, 27 Aralık 1904’te başkent Dublin’de halka kapılarını açtı. Açıldığında tiyatro tarihinin akışını bu denli değiştirebileceğini kimse tahmin etmemişti. Ancak kısa bir süre sonra modern tiyatronun öncü kuruluşlarından biri haline geldi. Bu dönüşüm Abbey Tiyatrosu’nu İrlanda sanatını tüm dünyada temsil eden kültürel kuruluşlar arasında en üst sıralara yükseltti. İşte karşınızda İrlanda Milli Tiyatrosu’na milliyetçi bakış açılarıyla damgasını vurmuş en popüler oyun yazarları ve benzersiz eserleri! Keyifli okumalar dileriz.

1. Leydi Gregory

Tam adıyla Isabella Augusta Gregory, aynı anda hem İrlanda Milli Tiyatrosu’nun hem de İrlanda Edebiyat Tiyatrosu’nun kurucu üyelerinden biridir. Her iki tiyatro için de yazdığı onlarca öyküde İrlanda mitolojisinden esinlenmiştir. İrlanda kültürüne olan bağlılığı ve kültürel milliyetçiliğini yansıttığı eserlerde gösterdiği başarı kendisinin simgeleşmesine sebep olmuştur. Kuruluşunun ilk yıllarında, İrlanda Milli Tiyatrosu’nun şöhretinin hızla artmasında onun eserlerinin katkısı büyüktür. İrlanda’da başlayan İngiliz yönetimi karşıtı hareketlenmelerde aktif rol almıştır. Kendi adıyla yayımladığı ilk eser olan “Arabi”, sıkı bir Mısır milliyetçisi olan Arabi Paşa’nın önderliğinde gerçekleşen Arabi Paşa Ayaklanması’nı destekler niteliktedir.

2. William Butler Yeats

Tıpkı Leydi Gregory gibi William Butler Yeats de İrlanda Milli Tiyatrosu’na milliyetçi üslubu ve üretkenliğiyle damgasını vurmuş öncü oyun yazarları ve Abbey tiyatrosunun kurucu üyelerinden biridir. Hikâye anlatıcılığının diğer oyun yazarlarına göre daha şiirsel ve ritmik olmasının sebebi oyun yazmadan ve tiyatroyla ilgilenmeye başlamadan önce uzun yıllar şairlik yapmış olmasıdır. Shakespeare gibi romantik şairlerden büyük oranda etkilenmiş, Doğu gizemciliği ve İrlanda Halk Edebiyatı’yla da yakından ilgilenmiştir. 1889’da ilk ve en çok ses uyandıran eseri “Oisin’in Yolculukları”nı yayımladığında özgün üslubu büyük ilgi görmüştür. Ardı ardına gelen başarıları ona 1923 yılında Nobel Edebiyat Ödülü kazandırmıştır.

3. Sean O’Casey

Sean O’Casey, her şeyden önce siyasi bir figür ve kendini ideolojisine adamış bir sosyalisttir. Dublin’de işçi sınıfı hakkında oyunlar yazan ilk İrlandalı oyun yazarıydı. Hiciv baladlarının sivriliği nedeniyle oyunları sık sık reddedildi ve eleştirildi. Bu oyunların ilki “The Frost in the Flower”, birkaç cemaatçiye yönelik agresif dili dolayısıyla İrlanda Milli Tiyatrosu tarafından reddedildi. Fakat tiyatro O’Casey’i yazmaya devam etmesi için teşvik etti. O’Casey sonunda uygun bir anlatım diliyle oyunu üç perdeye çıkararak ve adını “Hasat Festivali” olarak değiştirerek yayımlamayı başardı. 1924 yılında yazdığı “Juno ve Paycock”, dünyaca ünlü yönetmen Alfred Hitchcock’un dikkatini çekti ve sinemaya uyarlandı.

4. John Millington Synge

John Millington Synge, İngiliz sömürge yönetimi karşıtı olan İrlanda Edebiyat Uyanışı hareketinde yer alan önemli bir figür, oyun yazarı ve şairdi. Zengin bir İngiliz-İrlanda kökeninden gelmesine rağmen yazıları ve hikayeleri esas olarak taşrada geçer ve köy hayatı betimlemeleriyle doludur. Eserlerinde çoğunlukla İşçi sınıfı Katolikleri ve paganizm temaları üzerine yoğunlaşır. En çok bilinen ve ses getiren eseri, Abbey Tiyatrosu’nun açılışında oynanan ve kasvetli sonu ile İrlandalı köylülerin kötü tasvirlerinden dolayı seyircinin agresif tepkisine maruz kalan “Babayiğit” oyunudur. (Orijinal adı: The Playboy of the Werstern World)

5. George Bernard Shaw

İrlandalı ünlü yazar George Bernard Shaw, aynı anda hem Nobel Edebiyat Ödülü’ne hem de Oscar’a sahip olabilen ilk ve tek kişidir. Daha sonra sinemaya uyarlanarak Oscar ödülünü kazanmasını sağlayan “Pygmalion”u 1912’de yazmıştır. Kariyerinin başlangıcından itibaren Batı sanatının öncülerinden biri olan Shaw, Birinci Dünya Savaşı’nda mücadele eden her iki tarafın da eşit derecede suçlu olduğunu iddia etmiştir. Eserlerini milliyetçi bir kimlik üzerinden yazmamış olmasına rağmen, savaş sonrası dönemde İngiltere’nin İrlanda’ya karşı uyguladığı politikaları kınadığını açıkladığında İrlanda’da halkın sempatisini kazanmıştır. Tıpkı “Franz Kafka’nın tasvirlerindeki gibi” anlamına gelen “Kafkaesk” sıfatı gibi, Shaw’ın tasvirleri için de “Shavian” sözcüğü türetilmiştir.

6. Padraic Colum

Padraic Colum, milliyetçi temellere dayanan ve İngiliz baskısıyla mücadelenin simgesi olan İrlanda Edebiyat Uyanışı hareketinin önde gelen isimlerinden biridir. En başta “İrlanda Kralı’nın Oğlu” olmak üzere yayımladığı bir dizi çocuk öyküsüyle kariyerinin zirvesine ulaşmıştır. Öyküleri yok olmakta olan Gaelige dilini unutmamak için halk masallarından yararlanarak yazdığını söylemiştir. Bu öykülerin büyük bir kısmını Abbey Tiyatrosu’nda sahnelenmek üzere oyuna dönüştürülmüştür. Üretken bir sanatçı olan Colum, toplamda 61 adet oyun ve kitap yayımlamıştır. New York, ABD’ye taşındıktan sonra 1954 yılında yazdığı “Hansel ve Gratel” ise yazdığı tek film senaryosudur.

7. Thomas MacDonagh

Thomas MacDonagh, İrlanda’daki İngiliz yönetimine karşı 1916 yılında çıkan Paskalya Ayaklanması’nın yedi liderinden biridir. Aynı zamanda İrlanda Cumhuriyet Bildirgesi’nin de imzalayıcısıdır. İrlanda Milli Tiyatrosu’na beklenmedik bir şekilde ordudan katılarak damgasını vurmuş ve zaten oldukça siyasetle iç içe olan oyun yazarları arasında eserleriyle öne çıkmıştır. Abbey Tiyatrosu’nda sergilenen oyunları “Nisan ve Mayıs”, “Şafak Geldiğinde” ve “Altın Haz” en çok ses getiren eserleridir. İrlandalı Gönüllüler Ordusu’nda komutanlık yapan MacDonagh, aynı zamanda milliyetçi konular işleyen şiirler yazmıştır. 1916 yılında ayaklanmadaki rolü nedeniyle 38 yaşında asılarak idam edilmiştir.

8. Lord Dunsany

90’dan fazla kurgu hikâye yazan Lord Dunsany, İrlanda Edebiyat Uyanışı hareketinin üyelerinden birisidir. Listemizdeki diğer yazarlara kıyasla Lord Dunsany siyasi hikayelerden ve dramatik anlatımdan uzak kalmayı tercih etmiş, oyunlarını fantastik kurgular üzerine yazmıştır. Abbey Tiyatrosu’na yalnızca oyunlarıyla değil, geldiği soylu ailenin avantajlarını kullanarak maddi yönden de destekte bulunmuştur. Eserlerinin İrlanda Milli Edebiyatı’na ve kültür mirasına verdiği katkı, Dublin’de bulunan ve 19 hektarlık bir alana yayılmış üniversite olan Trinity College tarafından bir onur derecesiyle belgelendirilmiştir.

9. Lennox Robinson

Lennox Robinson, milliyetçi İrlandalılar arasında tam anlamıyla “İrlandalı” sayılmayan, Protestan ve İttihatçı bir ailede büyümüştür. “Vatanseverler” ve “Hayalperestler” adlı ilk oyunlarında kendisini ideolojisine bağlı bir milliyetçi olarak tanıtacak nitelikle hikayeler anlatmıştır. İrlanda Milli Tiyatrosu’nun kurucuları olan Lady Gregory ve W.B. Yeats’in oyunlarını izlerken merak saldığı tiyatro kariyerine George Bernard Shaw’ın yanında asistan olarak başlamıştır. 1923 yılında Abbey Tiyatrosu’nun yönetim kuruluna atanmış ve ölene kadar bu unvanla yaşamıştır. İrlanda’daki Protestan ve Katolik kimliklerin çatışmalarını konu alan oyunu “Büyük Ev” en önemli oyunlarından biridir.

10. Brian Friel

Brian Friel, çoğunlukla kariyerinin ilk yıllarında yazdığı “Philadelphia, Geliyorum!” ve “İnanç Tedavisi” adlı oyunlarıyla bilinen İrlanda kökenli bir Amerikalıdır. Listemizde İrlanda Milli Tiyatrosu’nun kuruluş dönemine denk gelmeyen tek yazardır. Ancak 1950li yıların başında finansal krizlerle boğuşan tiyatronun ayakta kalması için neredeyse tiyatronun kurucuları kadar çok çabalamıştır. Kariyerine tüm dünyada gösterime giren 20’den fazla oyun sığdırmış ve tiyatronun Oscar’ı sayılan Tony ödülünü iki kez kazanmıştır. Oyunlarından 9 tanesinin ilk gösterimlerini özellikle Abbey Tiyatrosu’nda yapmıştır. Diğer milliyetçi yazarlar gibi o da siyasi hareketlere öncülük etmiş ve 1968 İrlanda Sivil Haklar Hareketi’nin simgesi haline gelecek “Şehrin Özgürlüğü” adlı oyununu kaleme almıştır.