Son İran Şah’ının imparatorluk tarihinde yer alan üçüncü eşidir. Güzelliğinin yanı sıra eğitimli, görgülü ve karakteri güçlü bir kadındır. İran’ın ilk “Şahbanu” yani imparatoriçe lakabını almış tek kraliçesidir. Eğitim ve sosyokültürel anlamdaki çabaları halk tarafından benimsenmesini sağlamıştır. İranlılar eski imparatoriçelerine Farah Pehlevi yerine Farah Diba diye hitap etmeyi tercih etmektedir. İran halkı tarafından gözleri dolarak anılan Farah tüm yaşadıklarından sonra hâlâ dimdik durmaktadır. Asaletiyle günümüze ulaşan Farah, Uluslararası 1001 Belgesel Film Festivali’nde “Queen and I” belgeselinde yer almıştır. Güzelliği ve zekâsıyla ön plana çıkan İran imparatoriçesi Farah Diba hakkında dikkat çekici tüm gerçekler detaylarıyla sizlerle, keyifli okumalar!
1. Çocukluk Hayatı
14 Ekim 1938’de Tahran’da dünyaya gelmiştir. Üst sınıf bir ailenin tek çocuğudur. Babası Yüzbaşı Sührab Diba ve annesi Feride Kutbi’dir. Farah’ın babasının ailesi İran-Azerbaycan kökenlidir. Anne tarafının ise Hazar Denizi kıyısında ki Gilak kökeninden olduğu bilinmektedir. Farah, babasının sayesinde zengin bir geçmişe sahiptir. Büyükbabası 19. yüzyılın sonlarında başarılı bir diplomattır. Aynı zamanda Rusya’nın St. Petersburg kentindeki Romanov Mahkemesinde İran Büyükelçisi olarak görev yapmıştır. Babası ise St. Cyr’deki prestijli Fransız Askeri Akademisi’nden mezun olmuş ve İran İmparatorluk Silahlı Kuvvetlerinde çalışan bir subaydır. 1948’te babasının ani vefatıyla derinden yaralanmıştır. Bu sırada ailecek maddi sıkıntı yaşamaktaydılar. Bunun üzerine kuzey Tahran’daki büyük aile villalarından annesinin ailesinden kalan bir daireye taşınmak zorunda kalmışlardır.
2. Eğitim Hayatından Nişana
Tahran’da ki İtalyan Okulunda eğitimine başlamıştır. Farah on altı yaşına kadar Fransız Jeanne d’Arc Okuluna ve daha sonra Lycée Razi’de eğitimine devam etmiştir. Gençliğinde başarılı bir sporcu olan Farah okulunun basketbol takımında kaptan olmuştur. Lycée Razi’deki eğitimini tamamladıktan sonra, Albert Besson’un öğrencisi olduğu Paris’teki Ecole Spéciale d’ Architecture’da mimariye ilgi duymaya başlamıştır. O dönemde yurt dışında okuyan birçok İranlı öğrenci devlet sponsorluğundadır. Bu sebeple Şah ise devlet başkanı olarak yabancı ülkelere resmi ziyaretlerde bulunup sık sık İranlı öğrencilerle bir araya gelmiştir. Paris’teki İran Büyükelçiliği’nde 1959’da yapılan bir toplantı esnasında Farah Diba ile Muhammed Pehlevi tanıştırılmıştır. Kısmen Şah’ın kızı Prenses Şahnaz tarafından yönetilen, Farah ve Şah arasında özenle bir flört süreci başlatılmıştır. Daha sonra çift 23 Kasım 1959’da nişanlamıştır.
3. Evliliği
Farah, Şah Muhammed Rıza ile ihtişamlı bir düğünle 20 Aralık 1959’da evlenmiştir. Zamanın merak konusu olan İran’ın 21 yaşında ki genç kraliçesinin düğünü dünya çapında basının ilgisini çekmiştir. Elbisesi o zamanlar Dior’da bir tasarımcı olan Yves Saint Laurent tarafından tasarlanmıştır. Noor-ol-Ain Elması’ndan olan tacını giymiştir. Kutlamalardan sonra Kraliçeden bir erkek vâris beklenmeye başlanmıştır. Daha önce iki defa evlilik geçiren Şah’ın diğer evliliklerinden tahtını miras bırakamayacağı bir kızı olmuştur. Bu nedenle genç kraliçenin üzerinde ki baskı fazlaydı. Şah’ da hükümetin diğer üyeleri gibi bir erkek varise sahip olmak istemiştir. Şah uzun boylu kadınlarından her zaman etkilenmiştir. Farah kocasından daha uzun olduğundan Şah ise bu gerçeği gizlemek için asansör ayakkabı kullanmıştır. Çiftin fotoğrafları, biri ya da her ikisi birden sandalyede oturarak veya Şah üst merdivenlerde durduğunda çekilmiştir.
4. Çocukları ve Torunları
Çiftin; 31 Ekim 1960’da Veliaht Prensi Rıza, 12 Mart 1963’te Prenses Farahnaz, 28 Nisan 1966’da Prens Ali Rıza ve 27 Mart 1970’de Prenses Leyla olmak üzere dört çocuğu olmuştur. Farah ve Muhammed Rıza çocuklarıyla genellikle Farsça yerine Fransızca konuşmuştur. 2001 yılında kızı Leyla’yı kaybetmiştir. 2011’ de ise oğlu Ali Rıza intihar etmiştir. İran İmparatoriçesi Farah Diba hakkında, bilinen tüm gerçekler listemizde yer alan bir diğer konu ise torunlarıdır. Veliaht Prensi Rıza Pehlevi eşi Yasmin ile 1986’da evlenen çiftin üç çocuğu olmuştur. Farah’ın 3 Nisan 1992’de ilk torunu Prenses Noor Washington D.C.’de dünyaya gelmiştir. Prenses Iman 12 Eylül 1993’te ve Prenses Farah ise 17 Ocak 2004’te doğmuştur. Farah’ın merhum oğlu Ali Rıza’nın da sevgilisi Raha Didevar’dan 26 Temmuz 2011’de dünyaya gelen Iryana Leila adında bir torunu olmuştur.
5. Kraliçe’nin İmparatoriçe Hayatı
Kendisinden beklenilen bir erkek vâris olan Veliaht Prens’ini dünyaya getirdikten sonra, Kraliçe zamanının çoğunu diğer faaliyetlere ve resmi uğraşlara ayırmakta özgür olmuştur. Diğer kraliyet eşleri gibi Farah’ta geleneksel role bürünmüştür. Fransız kültür bakanı André Malraux ile olan arkadaşlığı, Fransa ve İran sanat galerileri ve müzeleri arasında kültürel eser alışverişini düzenlemeye yönlendirmiştir. Bu ticaret 1979 İslam devrimine kadar devam etmiştir. Kraliçe, kendisini ilgilendiren meseleler ve nedenlerle ilgili hükümet işlerine çok daha aktif bir şekilde dâhil olmuştur. Ancak zamanla bu pozisyonu değişmiştir. Eşi Şah ile olan yakınlığını ve nüfuzunu fon sağlamak, özellikle kadın hakları ve kültürel gelişim alanlarında ki nedenlere odaklanmak için kullanmıştır. Farah’ın endişeleri siyasetten ziyade eğitim, sağlık, kültür ve sosyal meseleler olmuştur.
6. Amaçları İçin Uğraşları
Farah’ın, ana hedefi İranlı kadınların eğitimini iyileştirmek ve İran’daki ilk Amerikan tarzı üniversite olan Pehlevi Üniversitesi’ni kurmak olmuştur. Bundan önce, İran üniversiteleri her zaman Fransız stiline göre modellenmiştir. Farah, hayırseverlik faaliyetlerinde hafta içi her gün sabah 9’dan akşam 21’e kadar uzun saatler çalışmıştır. Sonunda Kraliçe, çeşitli konularda birçok yardım taleplerini ele alan 40 kişilik bir kadroya başkanlık yapmıştır. Şah, Veliaht Prens’in 21. doğum gününden önce İmparatoriçe Farah’ı resmi naip olarak atamıştır. Bir Orta Doğu veya Müslüman monarşisi için bir kadının naip olarak atanması oldukça sıra dışı bir durumdur. İnsani rolü ile özellikle 1970’lerin başlarında bir süre büyük popülarite kazanmıştır. Bu süre zarfında İran içinde çok seyahat etmiş, ülkenin daha uzak kısımlarını ziyarette bulunmuş ve yerel vatandaşlarla görüşmüştür.
7. Sanat ve Kültüre Katkıları
İmparatoriçe, hükümdarlığının başlangıcından itibaren İran’da kültür ve sanatı tanıtmaya aktif bir ilgi göstermiştir. Onun öncülüğüyle, hem İran’da hem de Batı dünyasında tarihi ve çağdaş İran Sanatını öne çıkarmak için çok sayıda organizasyon oluşturulmuştur. İmparatoriçe, kendi çabalarına ek olarak, çeşitli vakıf ve danışmanların yardımıyla bu hedefe ulaşmaya çalışmıştır. Bakanlık, geleneksel İran sanatları olan dokuma, şarkı söyleme ve şiir resitali gibi, Batı tiyatrosu da dâhil olmak üzere birçok sanatsal ifade biçimini desteklemiştir. Şiraz Sanat Festivali zaman zaman tartışmalı olsa da, 1967’den 1977’ye kadar her yıl yapılmıştır. Hem İranlı hem de Batılı sanatçılar canlı performanslarını sergilemiştir. Bununla birlikte, Farah zamanının çoğunu müzelerin yapılmasında ve koleksiyonlarının oluşturulmasında geçmiştir.
8. İran Devriminin Getirdikleri
İran imparatoriçesi Farah Diba hakkında zorlu tüm gerçekler arasında 1978’in başlarında, hükümetin daha belirgin hale gelmesinden kaynaklanan iç memnuniyetsizliğin başlaması vardır. O dönem yaşanan bir dizi olaylar da buna katkıda bulunmuştur. Ülke içindeki hoşnutsuzluk artmaya devam etmiştir. Daha sonra o yıl içerisinde monarşiye karşı gösteriler başlamıştır. Bu şartlar altında Şahbanu’nun resmi faaliyetlerinin çoğu güvenlikle ilgili endişeler nedeniyle iptal edilmiştir. Yıl biterken siyasi durum daha da kötüleşmiştir. İsyanlar ve huzursuzluk artarak Ocak 1979’da doruğa ulaşmıştır. Hükümet, İran’ın çoğu büyük şehrinde sıkıyönetim yasası çıkarmış ve ülke açık bir devrimin eşiğine gelmiştir. Bu sırada, şiddetli protestolara yanıt olarak Şah ve İmparatoriçe Farah ülkeyi terk etmeye karar vermişlerdir. İran’dan 16 Ocak 1979’da uçakla ayrılmışlardır.
9. Şah’ın Hastalığı
Şah Mısır’dan ayrıldıktan sonra Non-Hodgkin lenfoma adında bir kan kanserine yakalanmıştır. Hastalığın ciddiyeti, sürgün edilen İmparatorluk çiftini tıbbi tedavi arayışıyla kısa bir sürede ABD’ye getirmiştir. Çiftin buradaki varlığı, Washington ile Tahran’daki devrimciler arasında gergin olan ilişkileri daha da kızıştırmıştır. Şah’ın ABD’de kalması tıbbi amaçlar için olsa da, iki ulus arasında yenilenen düşmanlıkların devrilme noktası olmuştur. Bu zor koşullar altında Şah ve İmparatoriçe’ye ABD’de kalma izni verilmemiştir. İkili, temel tıbbi yardım aldıktan kısa bir süre sonra hedefleri Panama’daki Contadora Adası olmasına rağmen, tekrar Latin Amerika’ya gitmiştir. Yaşadıkları bazı sıkıntılar sonucu Mısır’a dönmek için Cumhurbaşkanı Sedat’a tekrar çağrıda bulunmuştur. Mısır’a Mart 1980’de dönmüşlerdir. Burada dört ay 27 Temmuz 1980’de Şah’ın ölümüne kadar yaşamışlardır.
10. Ayrılık Sonrası Yaşadıkları
Muhammed Rıza, hükümdarlığı sırasında Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat ile yakın ilişkiler sürdürmüştür. İran’dan ayrıldıktan sonra Sedat, İmparatorluk çiftine Mısır’a sığınma davetinde bulunmuştur. Yeni İran hükümeti çiftin tutuklanması ve öldürülmesini emretmiştir. Şiddetle Mısır’dan talep edilen çift oradan Kral II. Hasan’ın misafirleri olarak Fas’a gitmiştir. Fas’tan ayrıldıktan sonra Bahamalar, çifte geçici sığınma hakkı vermiştir. Şah’ın ölümünden sonra sürgün edilen Şahbanu yaklaşık iki yıl Mısır’da kalmıştır. Sedat’ın Ekim 1981’de öldürülmesinden birkaç ay sonra, Şahbanu ve ailesi Mısır’ı terk etmiştir. Başkan Ronald Reagan, onu ABD’de hoş karşılamıştır. Farah oğluna ve torunlarına yakın olmak için Maryland’de küçük bir ev satın almıştır. Farah şimdi zamanını Washington D.C. ve Paris arasında geçirmektedir.
