Renk kavramı, insanın hayatı anlamlandırması açısından büyük önem arz eder. Renkler sayesinde nesneleri kavrar, etrafımızdaki şeyleri algılarız. Hatta renkler nesne ve olayları hafızamızda tutmamızda da büyük önem taşır. Aydınlar da bunun farkında olarak bu konuda pek çok araştırma yapmışlar. Her ne kadar bilim camiası tarafından Newton’ın Renk Teorisi kabul görse de Goethe’nin Renk Kuramı da özellikle renklerin psikolojik anlamları konusunda önemli bilgileri ortaya çıkarmıştır. İşte Goethe’nin Renk Kuramı ve renklerin psikolojik dünyası hakkında bilinmesi gerekenler…
1. Rengin Doğasına Giriş
Aydınlanma Dönemi Avrupa’sında insanların bilimsel gelişmelere odaklanması, renklerin doğasını anlama çabalarına da katkıda bulunmuştur. 17. yüzyılda Isaac Newton’ın ışık üzerine yaptığı deneyler ilk renk skalasının oluşmasını sağlamıştır. Kırmızı, turuncu, mavi, lacivert ve mor renklerinden oluşan bu skala, pek çok destekçiyi kendisine çekerken, pek çok kişi tarafından da eleştiri almıştır. Newton’ın renk teorisini en çok eleştiren isimlerden biri de Alman edebiyatçı, hukukçu, müzisyen ve düşünürü Johann Wolfgang von Goethe olmuştur. Ancak Goethe’nin Renk Kuramı’na değinmeden önce ünlü düşünür ve edebiyatçı hakkında bilinmesi gerekenler de teoriyi anlamlandırmakta yardımcı olacaktır.
2. Kimdir Goethe?
Johann Wolfgang von Goethe’yi anlatacak tek bir sıfat bulunmamaktadır. Kendisi Dünya Klasiklerinden Faust’u ve daha nicesini yazmış usta bir edebiyatçı, siyasetçi, ressam ve müzisyen olarak özetlenebilir. Edebi açıdan yazdığı şiir, drama, hikaye, sanat ve edebiyat teorileriyle kendisini kanıtlayan Goethe aynı zamanda döneminin önde gelen hukukçularındandır. Fransızca, İngilizce, İtalyanca gibi dilleri konuşabilen Goethe, resimle de yakından ilgilenmiş ve resim ve doğa bilimlerini birbiriyle ilişkilendirmeyi benimsemiştir. Resim sanatına olan yoğun ilgisi onu renkler hakkında düşünmeye itmiş ve bu çalışmalarını daha sonra derleyerek kendi renk teorisini paylaşmıştır. Yaptığı çalışmalarla ölümünden sonra Alman Kraliyeti tarafından taçlandırılmıştır.
3. Newton’ın Görüşlerinden Farkı Nedir?
Goethe’nin resim sanatıyla doğa bilimlerini bir arada kullanma tutkusu, onu Newton’dan farklı bir renk teorisi geliştirmeye itmiştir. Newton optik üzerine yaptığı çalışmalarda renkleri matematiksel açıdan incelemiş ancak bu Goethe’ye yetmemiştir. O, renklerin içerdiği anlamları ve bu anlamların insan üzerindeki etkilerini anlatan yeni bir renk teorisi oluşturarak, doğada gördüğümüz renklerin insan mantığıyla bağlantısını kurmak istemiştir. Newton’ın aksine karanlık Goethe için nesneye sahip olmayan bir soyutluk; aydınlık ise nesnelerin görünür olma imkanıdır.
4. Goethe’nin Renk Algısı Nasıl?
Goethe’nin Renk Teorisi, Newton’ın 7 rengini geçersiz görerek, sadece mavi ve sarı renklerinin ana renk olduğunu savunmuştur. Geri kalan renkler ise bu renklerin dereceleridir. Teori içinde en popüler olan da bu bilgidir. Renklerin ışık ve renk spektrumuyla belirlendiğinden ziyade bakış açısı ve aydınlık-karanlık arasındaki ilişki ile belirlendiğini söylemiştir. Goethe’ye göre karanlık, pasif bir ışık yokluğundan ziyade renk spektrumunu belirleyen aktif bir unsurdur. Renkler de aydınlık ve karanlığın sınırlarında üst üste birikerek katmanlı bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
5. Peki Nedir Goethe’nin Renk Kuramı?
Goethe’nin Renk Kuramı, pozitif bilimlerle alakasından çok, sanat felsefesi ile alakalıdır. Goethe kendi renk çarkını yaratarak renkleri kendi oluşturduğu “doğal sıralama” ile çarka yerleştirmiştir. Renk çarkı incelendiğinde, kırmızıdan başlayarak güzel anlamına gelen “shön”, asil anlamındaki “edhel”, iyi anlamındaki “gut” kelimeleri dikkat çeker. Her kelime çemberdeki bir bölümü anlamlandırmaktadır. Sarı aydınlığa en yakın ve heyecan verici bir renk olarak kabul edilir ve iyiyi temsil eder. Kırmızı rengi ise ağırbaşlılığı, çekiciliği ve itibarı sembolize etmektedir. Mavi rengi ise gücü gösterir ancak soğuk bir etki yarattığı için negatif olarak da görülebilir.
6. Goethe’nin En Önemli Eseri Hangisi?
Renk Teorisi, Goethe için en önemli eseridir. Kitap sadece kendi teorisini anlatmakla kalmayarak Newton’ın Renk Teorisi ile karşılaştırmalar yapar. Aynı zamanda nerelerden dayanak aldığını ispat etmek için antik çağlardan kendi zamanına kadar olan renk teorilerini de incelemiştir. Goethe’nin Renk Kuramı hakkında bilinmesi gerekenler arasında en önemli detaylardan biri de bu olmuştur. Çıkarımlarını bu yolla aktararak renk kombinasyonlarının psikolojiyle alakalı olduğunu öne sürmüş ve rengin “ait olduğu malzemenin yapısı ve şekli ne olursa olsun zihnin ruh halini etkilediğine” dair kanıtlarını anlatmıştır.
7. Renklerin Psikolojisi Nedir?
Goethe, renklerin insan psikolojisi üzerindeki pozitif ve negatif etkilerini ortaya çıkaran ilk kişiydi. Ona göre sarı-kırmızı spekturumu arasındaki renkler iç mekanda ve giyimde kullanıldığında enerji miktarını arttırıp, ruh halini iyileştiriyordu. Örneğin turuncu rengi enerji, huzur ve sıcaklığın rengiydi. Mavi- mor spektrumu arasında kalan renkler ise negatif olarak sayılıyor ve psikolojiyi bozarak bunalıma sebebiyet verebiliyordu. Örneğin mor, huzursuz edici sayılmaktaydı. Yeşil ise Goethe için tarafsız bir renkti. Yeşil rengine bakmanın ruhu dinlendirdiğini belirtiyordu.
8. Newton’ın Renk Teorisi’nden Farkları Neler?
Günümüzde bilim insanları tarafından kabul edilen Newton’ın Renk Kuramı ile Goethe’ninki arasındaki temel farklara bakıldığında birkaç özellik dikkat çekmektedir. Örneğin Newton, beyaz ışığı pek çok rengin sentezi olarak görürken; Goethe ise ışığı en basit, en bölünmez ve en homojen şey olarak açıklamaktadır. Ayrıca Newton’ın Renk Teorisi, ışığın kırılma, bükülme ve yansıma sayesinde ayrışabileceğini belirtir. Buna karşın Goethe ise, ışık olmadan da kırılma, bükülme ve yansımanın olabileceğini savunur. Son olarak Newton, beyaz ışığın 7 renkten oluştuğu gibi, tekrar yedi renge ayrılabileceğini belirtirken, Goethe ise renklerin gri tonlarında tekrar kombine olabileceklerini vurgular.
9. Siyah ve Beyazın Arasındaki Katmanlar Nedir?
Goethe, göz mekanik bir tepkiye maruz kaldığında ışık ve rengin ortaya çıktığını savunmaktadır. Yani Goethe’nin renk öğretisi, renkleri Newton’cu bir bakış açısıyla matematiksel açıdan temellendirip beyazdan türetmez, bilakis renklerin beyaz ile siyahın karşılaştığı yerde, açık ile koyu arasında belirdiğini savunur ki bu görüşü bakımından da Aristoteles ve Leonardo da Vinci’deki renk algısını çağrıştırmaktadır. Ayrıca renklerin algılanabilirliğini de fizyolojik, fiziksel ve kimyasal sebeplere bağlayarak, renkleri bunlarla ilişkilendirmiştir.
10. Günümüze Etkileri Nelerdir?
Goethe’nin Renk Teorisi, günümüzde bilim dünyası tarafından reddedilse de teori kapsamında olan renklerin psikolojik etkileri, özellikle çağdaş sanat ressamlarına ilham vermeye devam etmektedir. Duygu ve düşüncelerin çizgi ve renklerle aktarım formu olan resim sanatı, özünde bu teorinin ortaya attığı bilgi ve gözlemlerle gelişmeye devam etmektedir. Bu bağlamda Goethe de renk psikolojisini kavramsal temele oturtan ilk kişidir. Goethe’nin Renk Teorisi, özellikle Philipp Otto Runge’yi etkilemiş, Runge’ın eserlerinde Goethe’nin renk çarkı önemli yer taşımıştır. Ayrıca Goethe’nin Renk Teorisi kitabı, Stockholm’da yer alan Hagerstromer Sağlık Kütüphanesi’nde taranarak dijital dünyaya taşınmıştır.
