İkinci Yeni şiiri, ortak bir bildiri etrafında doğan ve belli bir dergi etrafında toplanan şairlerin kurduğu bir topluluk ve şiir hareketi değildir. 1950’li yıllarda Pazar Postası, Yenilik, Yeditepe, İstanbul ve Şiir Sanatı gibi dergilerde dil ve üslup bakımından kendisinden önceki şiir hareketinden farklı şiirler yayımlanmaya başlandı. Bu dergideki şiirler, Cemal Süreya, Edip Cansever, Turgut Uyar, İlhan Berk, Ece Ayhan ve Sezai Karakoç gibi şairlerin şiirlerinden oluşmaktaydı. İkinci Yeni ismi ise, Muzaffer İlhan Erdost tarafından ortaya atılmış bir isimdir. Bu içeriğimizde sizlere çağrışımlarla dolu estetik bir şiir hareketi olan, edebiyat dünyasının romantik delikanlıları diyebileceğimiz ikinci yeni şairleri hakkında bilgiler vermeye çalıştık. Keyifli okumalar!
1. İlhan Berk
İkinci Yeni şairleri içerisinde şiir geçmişi en fazla olan şair İlhan Berk’tir. İlk şiir kitabı olan Güneşi Yakanların Selamı, henüz 17 yaşındayken yayımlanmıştır ve Nazım Hikmet’in ve Ahmet Haşim’in etkisindedir. İkinci Yeni şiirlerine kadar olan dönemde toplumcu gerçekçi şiir anlayışı ile kitaplar yayımlamıştır. 1958 yılında Galile Denizi adlı eseriyle İkinci Yeni poetikasına özgü şiir örneklerini vermeye başlayan şair, bu döneme kadar kendi deyimiyle gırtlağına kadar anlama boğulmuştur. Artık Nazım’ın etkisinden çıkmıştır ve kimi çevrelerce bu şiir akımını öncüsü olduğu söylenen “Saint Antoine’ın Güvercinleri” şiiri ile yeni bir anlayışa yönelmiştir. İlhan Berk, anlam ve akla yönelen şiirleri terk ederek gerçeküstü akımıyla birlikte akıl dışı, çağrışım dünyası zengin şiirleri kaleme almıştır. Yenilik dergisinde Ağıt, Yitik Ufuk, Uyanmak, Sokak, Sonnet gibi şiirleriyle dil, üslup ve içerik bakımından yeni şiirler yayımlayan şair Pazar Postası adlı dergi ile İkinci Yeni şairleri ile bir araya gelmiştir.
2. Turgut Uyar
Turgut Uyar da İlhan Berk gibi kendisinden önceki şiir hareketinden etkilenmiştir. İlk dönemde yazdığı Arz-ı Hal, Türkiyem adlı eserlerinde kendisinden önceki şiire selam göndermiştir. Bu eserlerinde, ulusçu bir tavırla memleketi özellikle de Anadolu’yu, toplumcu gerçekçi bakış açısıyla ele almıştır. Uyar’ın taşradan Ankara’ya doğru yönelişi ile birlikte şiirlerinde bir değişim karşımıza çıkmaktadır. Dünyanın En Güzel Arabistanı eseriyle birlikte yeni şiir hareketinin örneklerini vermeye başlamıştır. Bu eserinde kent yalnızlığı, kentli insanlar ve onların dünyalarına yönelen şair, her yönden etrafı sarılan insanı anlatmaya başlamıştır. Ona göre Garip şiiri, yaşadığı toplumun sorunlarını yansıtmakta çok da başarılı değildir ve bundan dolayı yeni bir şiir estetiği oluşturmak zorunda kalmıştır. Turgut Uyar 1970’li yıllarda Divan adlı eseriyle divan şiirinden de yararlanmak istemiştir. Göğe Bakma Durağı, Acıyor, Denge ve Açlık Çoğunluktadır şiirleri bilinen en önemli şiirleridir.
3. Edip Cansever
İkinci Yeni şairleri içerisinde edebiyat dünyasının romantik delikanlıları denince akla ilk gelen şairlerden birisi de Edip Cansever’dir. İlk şiir kitabını 19 yaşlarındayken yayımlayan şair, İkindi Üstü ve Dirlik Düzenlik adlı eserlerinde İkinci Yeni öncesi şiirlerini toplamıştır. Bu dönemde varlıklı bir ailenin avare çocuğu, yaşadığı şehre ait izlenimlerini ele alan bir şairdir ve Garip şiirinin etkisindedir. Masa da Masaymış Ha adlı şiiriyle İkinci Yeni şiirine göz kırpan Cansever, Yerçekimli Karanfil adlı şiiri ile yeni şiire yönelmiştir. Şair artık ilk dönem şiirlerindeki basitlik ve toplumsallıktan soyut bir duyuşa yönelir. İlhan Berk’e göre o “Trenlere çikolata yediren şair” ve söz konusu şiir olunca şiirin tüm imkânlarını kullanır. Cansever için mekânlar ve bu mekânlar içerisindeki insanın yalnızlığı önemli hale geldiğinden kendisi Oteller Şairi olarak da bilinmiştir. Şiirlerinin imge dünyasında Afrika ve Orta Doğu önemli yer tutmaktadır. Ben Ruhi Bey Nasılım, Adını Funda Oteli Koy, Ne Çıkar Siz Bizi Anlamasanız Da, Mendilimde Kan Sesleri önemli şiirlerindendir.
4. Cemal Süreya
Cemal Süreya, İkinci Yeni şiirinin en sembolik isimlerinden birisidir. Cemal Süreya, diğer şairlerden farklı olarak kendisinden önceki şiir hareketlerinden etkilenmeden ilk şiirlerinden itibaren var olan şiir anlayışına aykırı olarak hareket etmiştir. Şiirlerinde yaşadığı göç ve sürgün hayatı, hayat şartlarının zorluğu ve göçebelikle baş etmek için ironi ve humoru kullanmıştır. İlk şiirlerini Mülkiye’de öğrenciyken yayımlayan şair, Gül adlı şiirinde dil, üslup ve imge dünyasına bir yenilik getireceğinin sinyallerini vermiştir. İlk kitabı Üvercinka ile İkinci Yeni arasında yerini alan şair, anlam ve dilin sınırlarını sonuna kadar zorlar ve yeni söyleyiş tarzı geliştirir. Döneminde entelektüel bir ustadır ve Anadolu temalarını ve coğrafyalarını şiire taşırken evrenseli de arayan bir şairdir. Kurucusu olduğu Papirüs dergisinde, Yeditepe ve Pazar Postası gibi dergilerde aktif bir şekilde yer almıştır. Nehirler Boyunca Kadınlar Gördüm, Ölüyorum Tanrım, Sevgilim Bir Günün, Üstü Kalsın, Adam, Fotoğraf şiiri önemli şiirlerindendir.
5. Ece Ayhan
Ece Ayhan, Cemal Süreya gibi “öncülsüz, ardılsız, çıraklığı ve kalfalığı olmayan bir şair” olarak karşımıza çıkar. Şiirlerinde toplumsal bir değişim istediğinde olan şair, İkinci Yeni şiirini muhalif bir şiir olarak görmüştür. İkinci Yeni yerine Sivil Şiir tanımının daha doğru olacağı görüşündedir. Şiir geçmişi ortaokulu yıllarına kadar gider ve o yıllarda müzikle şiir arasında bağlantılar kurmaya başlar. Gençlik yıllarında Eliot, Beckett, Apollinaire gibi şairlerden etkilendiği için Türk şiirinin yapısı ile pek fazla ilgilenmemiştir. Şiir dili şaşırtıcı bir şekildedir ve yerleşik bir dilin doğasını yıkıp kendine özgü bir dil yaratmaya çalışmıştır. Kınar Hanımın Denizleri adlı eseriyle tarihe, coğrafyaya ve ekonomiye göndermeler yapan şair, İkinci Yeni şiirinin en orijinal şairi olarak karşımıza çıkmaktadır. Alışılmamış bağdaştırmaları ve imge dünyasıyla 1954 sonrasında yazdığı şiirler ile bu hareketin içerisinde kendisine yer bulur. Devlet ve birey, toplumsal sorunlar ve günün Türkiye’sine göndermeler yapmaktan çekinmeyen politik tavrını şiirlerine yansıtan bir şairdir. Bakışsız Bir Kedi Kara, Ortodokslular, Yort Savul ve Mor Külhani önemli eserlerinden birkaçıdır.
6. Sezai Karakoç
Sezai Karakoç’un şiirleri dil, üslup bakımından İkinci Yeni şiirine uygun şiirlerdir. Onu diğer şairlerden ayıran taraf ise metafizik yönü kuvvetli olan bir şairdir ve bu doğrultuda şiirler yazmıştır. Metafizik alanına yönelirken modern bir söylem geliştiren Karakoç, ilk dönem şiirlerinde Necip Fazıl Kısakürek gibi tasavvufi bir anlayışa yönelerek Garip şiirini benimsememiştir. 1950’li yıllardaki şiirlerinde hece ölçüsüne sahip çıkan şair, 1953 yılında Pazar Postası gibi dergilerde yayımladığı şiirler ile bu etkiden çıkarak kapalı soyut ve us dışı bir anlayışla şiirler yazmaya başlar. Dünyadaki şiir anlayışını yakından takip eden şair değişime kayıtsız kalmayarak kendisini serbest şiire yönelmiştir. Pazar Postası dergisinden sonra kendi şiirine yönelmeye başladı. Orijinal imge dünyası, mistik ve metafizik konularını eserlerine modern yollarla taşıyan bir şair olarak karşımıza çıkmaktadır.
7. Ülkü Tamer
İkinci Yeni şairleri içerisinde edebiyat dünyasının romantik delikanlıları deyince akla Ülkü Tamer de gelmektedir. Yoğun ve kapalı imge dünyasıyla dilde yeni bir üslup yaratmaya çalışan şair, İkinci Yeni şiir poetikası içerisinde yer almaktadır. İlk şiir kitabı Soğuk Otların Altında ile özgün bir yapı kuracağını gösteren Tamer, dönemler geçtikçe kendine özgü olmaya çalışmıştır. Pazar Postası, Yeditepe ve Yelken gibi dergilerde İkinci Yeni çizgisinde eserler kaleme alan Ülkü Tamer, 1970’li yıllarda toplumsal duyarlılığı arttıkça daha sade ve anlaşılır şiirler kaleme almıştır. Özellikle Ezra Pound ve Dylan Thomas gibi modern şiirin önemli figürlerinden etkilenmiştir. Şiirlerinde doğal manzaraları, çağrışımın serbestliğini kullanan şair, humoru bolca kullandığı eserleri kaleme almıştır. Gök Onları Yanıltmaz, Sıragöller, Güneş Topla Benim İçin, Yanardağın Üstündeki Kuş adlı eserleri ile ön plana çıkmıştır.
8. Tevfik Akdağ
Tevfik Akdağ, şiirle üniversite yıllarında tanışmıştır. 1952 yılında Varlık, Türk Dili gibi dergilerde yazdıktan sonra İstanbul’a gelen şair, İkinci Yeni’nin içerisinde kendisine yer bulmuştur. 1955 yılında Şimdilik adlı dergi çıkartan Akdağ, İkinci Yeni anlayışına uygun şiirlerini Laciver Kanatlı Bir Kuştur Gece adlı kitabında toplamıştır. İkinci şiir kitabı Çıplak ve Sevinçle adlı eseriyle orijinal bir şiir dünyasına yönelir. Şiirlerinde yaşama sevincinin verdiği mutluluk öne çıkmaktadır. Türk dili için önemli çalışmalar yapan Akdağ, Türkçe Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü’nü derleyerek yayın sektöründe de yer almıştır. Çağrışım dünyasında sürrealizmin izleri görülen şair, toplumsal konulara da el atan şiirler yazmaya çalışmıştır. Dünya şiiri ve halk şiirinden pek de etkilenmeyen Akdağ, ikinci Yeni akımının unutulmuş bir şairi olarak karşımıza çıkmaktadır. Kıpırda Ey Aydınlık, Eski İnsan Sözleri, Kimse Soğutamaz Beni önemli eserlerindendir.
9. Oktay Rıfat Horozcu
Orhan Veli’nin ölümünden dağılan Garip şiirinden ayrılan Oktay Rıfat Horozcu ve Melih Cevdet Anday da bu akımın içerisinde eserler vermiştir. Özellikle Oktay Rıfat, 1955 yılında yayımladığı Perçemli Sokak şiir kitabı ile İkinci Yeni hareketine yönelmiştir. Bu kitabın önsözünde yer verdiği yazısında bu hareketin teorik olarak temellerini ele almıştır. Melih Cevdet Anday da Garip hareketinden sonra bu akıma dâhil olarak eserler kaleme almıştır. Yılmaz Gruda, Kemal Özer, Özdemir İnce, Nihat Ziyalan, Seyfettin Başçılar, Ercüment Uçar, Alim Atay, Metin Eloğlu, Turgay Gönenç, Ahmet Oktay, Ergin Günce gibi isimler de bu şiir hareketine katılmışlardır. İkinci Yeni şiiri daha sonraki yıllarda 80 kuşağının da tekrar sesi olan bir şiir hareketi olarak karşımıza çıkmıştır. İkinci Yeni şiirinden sonra ortaya toplumcu gerçekçi şiir tekrar çıksa da bu hareket akımının duyuş özellikleri günümüzde de etkisini göstermektedir.
10. İkinci Yeni Şiiri Üzerine
İkinci Yeni şiiri, kendisinden sonraki kuşakları da etkileyen bir şiir hareketi olarak 1950’li yıllarda temellenmiş bir harekettir. Sözcükler ve anlam arasındaki denge unsurunu sözcük lehinde kullanan bu hareket, anlamsızlığı ilke olarak savunmamıştır, şiirin anlamsız da yazılabileceğini ortaya koymak istemiştir. İkinci Yeni şiirinde, şiirin amacı bir ileti vermek değil şiirin kendisini kurmaktır. Bu anlayış ile birlikte şiir dili de yazı dilinden ayrılmaya başlamıştır. Bu ayrılış fikri, İkinci Yeni’nin okurları şiirden uzaklaştırdığını da düşündürmüştür. Oysa yeni şiir, gelenekten ve folklordan uzak durmaya, yeni bir imge dünyasını inşa etmeye başlamıştır. İkinci Yeni şiirinin söyleyiş ve imge dünyası, günümüzde şiirle ilgilenen insanların şiire adım atarken yararlandığı bir kaynak olmaya devam etmektedir. Evet, hiçbir şiir kalıcı değildir; çünkü toplum değiştikçe, değer yargıları farklılaştıkça şiir de değişime uğrar ve söyleyiş, üslup, biçim olarak bir farklılık karşımıza çıkar. Fakat bazı şairler ve şiirleri çağları aşmaya hala devam etmektedir. İkinci Yeni şiiri de onu takip edenlerin, bu hareketle ilgilenen insanların belleklerinde yer tutmuş önemli bir şiir hareketidir.
