İnsanlık tarihin en eski zamanlarından bu yan kadar içinde bulunduğu dünyayı keşfetme uğraşındaydı. Tabii bunda ancak birçok gözlem ve yolculuk sayesinde gelişim sağlayabilmişlerdir. Yapmış oldukları seyahatleri de fizik, geometri ve coğrafya ile birleştirerek sembollerle zemine aktarmışlardır. Türk ve dünya haritacılığının temel taşları bilim insanlarının harita alanındaki çalışmaları ile oluşmuştur. Özellikle Türklerin yaşadıkları bölgeler genel olarak ticaret yollarının geçtiği yerler olduğundan dolayı farklı kültürlerle iletişimde kalabilmek için haritalar geliştirmişlerdir. İşte dünya haritasının çizilmesinde emeği geçen bilginler…
1. Kaşgarlı Mahmud
Türk dilleri ile çalışmalarıyla tanınan 11. yüzyılın leksikografıdır. Leksikograf ise kelime anlamı olarak sözlük yazan kimse demektir. Dîvânu Lugâti’t-Türk (Türkçe sözlük) adlı bir yapıtında dünya haritası çizmiştir. Kaşgarlı Mahmud’un bu eserinde yer almış olan haritanın ilk Dünya haritası adına büyük bir önemi vardır. Haritada ayrıca Türklerin oturdukları yerler ile ilgili oldukları milletlere de yer vermiştir. 11. yüzyıl Türk dünyasını resmetmiş olan bu harita ile Kaşgarlı Mahmud, ‘Rum ülkesinden Maçin’e dek Türk ellerinin hepsinin boyu 5000, tamamı ise 8000 fersah eder’ diyerek bu durumun daha fazla üzerinde durmak istemiştir. Bunun için de çizmiş olduğu haritayı yeryüzünün şekli imiş gibi bir daire de göstermiştir.
2. İbrahim Mürsel
Aslen Trablusgarp’lı bir Türk denizcisidir. 15. yüzyılda yaşadığı düşünülen Mürsiyeli İbrahim ‘Tabib İbrahim el-Mürsi’ olarak da tanınmaktadır. 1456 yılında çizmiş olduğu Akdeniz haritası ve 1460 yılında çizdiği Güney Avrupa Haritası ile Türk haritacılık tarihinde önemli bir yere sahiptir. 1567 yılında Ali Macar Reis Atlası’na kaynak olmuş olan Güney Avrupa Haritası, Akdeniz, Ege ve Karadeniz’i çok güzel bir doğrulukta gösterir. Bu harita günümüzde İstanbul Deniz Müzesi’nde sergilenmektedir. Masallar ve Ülkeler isimli yapıtında ise dünyanın çeşitli yerlerine ait tam 20 harita vardır.
3. Piri Reis
Eşsiz bir kartograf! Deniz bilimleri üstadı olan Piri Reis, Osmanlı deniz tarihinde imzasını bırakmış en ünlü kaptandır. Denizcilik tarihinde önemli 3 yapıtı vardır. Bunlar; Birinci Dünya Haritası, İkinci Dünya Haritası ve Kitab-ı Bahriye’dir. 1513 yılında Birinci Dünya Haritasını çizmiştir. 1517 yılında Mısır Seferi esnasında Yavuz Sultan Selim’e sunmuştur. İlk eserinden 8 yıl sonra Kitab-ı Bahriye’yi yazmıştır. 1525 yılında bu kitaba son şeklini vermiştir. Piri Reis Haritası günümüze kalan Avusturalya kıtasını gösteren en eski haritalardandır. 1513 yılında çizilmiş olup Avrupa ve Afrika’nın batı kıyılarını ve Güney Amerika’nın doğu kıyılarını göstermektedir.
4. Matrakçı Nasuh
Kanuni Sultan Süleyman’ın en yakınındaki isimdir. Osmanlı’nın önemli âlimleri de kim derseniz Matrakçı Nasuh ilk sırada gelir. Aynı zamanda tarihçi, hattat ve minyatür ustasıdır. Lakabı ise kendisinin bulmuş olduğu matrakçı oyunundan gelmektedir. Haritacı anlayışını minyatüre uygulamış olan ilk ressamdır. Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn isimli yapıtında 16. yüzyılda yapmış olduğu Anadolu atlası vardır. Bu eser Anadolu’dan İran’a giden yollar hakkında bilgiler vermektedir. Kroki bakımından ise çok önemlidir. Ayrıca Matrakçı Nasuh eserlerini bir menzilname haline getirmiştir.
5. Seydi Ali Reis
Sinoplu denizci bir ailenin çocuğu olan Seydi Ali Reis, İstanbul Galata’da doğmuştur. Astronomi, matematik ve coğrafyaya olan ilgisi ile de bilinmektedir. 1522 yılında Rodos’un fethine deniz subayı olarak katılmıştır. Barbaros Hayrettin paşanın yanında yetişerek cihan tarihinin en önemli deniz vuruşmalarından birisi olan Preveze savaşında Türk donanmasının sol kanat amirliğini üstlenmiştir. Kâinatın aynası adında bir esere sahiptir. Bunun dışında ‘Muhit’ adlı deniz coğrafyasına ait kitabı ile Hindistan gezisini anlatan ‘Mir’atü’l Memalik’tir. Bu eserleri ile ise Türk amiralini 16. yüzyılın en büyük bilgileri rütbesine ulaşmıştır.
6. Ali Macar Reis
Akdeniz’i kasıp kavurmuş olan Osmanlı korsan reisidir. Bununla kalmayıp savaşçılığının yanında deniz bilimlerinde engin bilgilere sahiptir. Osmanlı denizciliği ve kartoğrafyasının öncülüğünü üstlenen ali Macar Reis’in dünyaca ünlü olan atlası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine Kitaplığı’nda Bulunmaktadır ve Tam 7 Haritadan Oluşmaktadır. Bunlar ise; Karadeniz, Doğu Akdeniz ve Ege, İtalya, Batı Karadeniz ve İber Yarımadası, İngiliz Adaları ve Avrupa’nın Atlantik Kıyıları, Ege Denizi, Batı Anadolu, Yunanistan ve Dünya Haritalarıdır. Atlas kendi dönemine ait olan kahverengi bir renge sahiptir. 18 sayfadan oluşmaktadır.
7. Mehmet Aşık
Trabzon’da doğmuş ve ilk seyahatine yirmili yaşlarında başlayıp tam 25 sene dolaşmıştır. Bu esnada doğuda ve batıda birçok sefere katılmıştır. En son Şam’a yerleşip orada vefat etmiştir. Hayatının sonlarına doğru kaleme almış olduğu Türkçe Menazıru’l-avalim isimli coğrafi, kozmografik ve topografik eseriyle imzasını atmıştır. Bu eseri ile Osmanlı’da da tanınmıştır. Bir girişi, iki bölümü ve bir sonucu olan bu eserde evrenin yaratılışı, gökler, yıldızlar, cennet, cehennem, yeryüzü, dünyanın ömrü ve kıyamete değinmiştir. Bunun dışında denizler, adalar, bataklıklar, göller de konuları arasındadır.
8. Kâtip Çelebi
Osmanlı âlimi olan Kâtip Çelebi, hayatı boyunca sürekli olarak yeni fikirler üreterek tarih, coğrafya ve bibliyografya alanında önemli eserler vermiştir. Türkçe ve Arapça olmak üzere tam 23 tane eseri vardır fakat bunların 2 tanesi kaybolmuştur. Tarihle ilgili fezleke adlı eseri bulunurken coğrafya alanında da cihannüma adlı bir eseri vardır. Bu eseri ile Osmanlılarda büyük ilgi görerek tam bir çığır açmıştır. Eserlerinde birçok batı coğrafya kitabından faydalanmıştır. İslam coğrafya geleneği üzerine olan Osmanlı coğrafya ekolünü değiştirmiştir.
9. Evliya Çelebi
17. yüzyılın önde gelen gezgini kimdir derseniz tabii Evliya Çelebi diyoruz. Evliya Çelebi oldukça farklı düşüncelere sahiptir. Küçük yaşlardan itibaren yeni yerler görmek, yeni insanlar tanımak istiyor. Bu yüzden sarayda fazla kalmayıp, 40 yılı aşkın bir süre boyunca Osmanlı ülkesinin tamamını ve diğer memleketleri dolaşarak Türk kültürü tarihinde eşi benzeri olmayan bir esere imza atmıştır. Tabii bu eserin adı Evliya Çelebi Seyahatnamesidir. Az sayıdaki nesir yazarlardandır. Dünyada yazılmış olan en önemli ve en büyük seyahatnamedir. Dünya haritasının çizilmesinde emeği geçen bilginler arasında yer alan Evliya Çelebi, Türk nesrinin tam bir şaheseridir.
10. Barbaros Hayrettin Paşa
Osmanlının ünlü Türk denizcisi! Asıl bilinen adı ise Hızır Reis’tir. Osmanlı devletine yapmış olduğu hizmetlerden dolayı bu ismi ona Yavuz Sultan Selim vermiştir. Barbaros ismi ise aslında abisi Oruç Reis’indir. Ancak abisinin ölümünden sonra kendisi de kullanmaya başlamıştır. Barbaros hayrettin paşa zamanında Osmanlı denizciliği gücünün zirvesine ulaşmış onun mektebinde yetişmiş olan denizciler ve teşkilatlı tersane aracılıyla bu güç varlığını bir süre daha devam ettirmiştir. Preveze Savaşı sonrası Osmanlı’nın Akdeniz’deki egemenliği pekişmiştir. Dünya coğrafyasına katkısı büyüktür.
