Atalarımızdan yadigâr, menşeinde derin tecrübe, gözlemlerin yer aldığı atasözleri çok değerlidir. Atasözleri öylesine söylenmemiş mutlaka ortaya çıkış sebepleri vardır. Bu kalıplaşmış sözler yaşama, kültüre dayandığı ve atalarımızdan bize geçtiği için bir kural niteliğinde olup, doğru kabul edilir. Atasözleri; öğüt verici, aydınlatıcı, yol gösterici gibi birçok özelliğe sahiptir. Bu sözleri günlük hayatımızda fazlaca kullanıyoruz ki kullanmalıyız da zaten ama atalarımızın mirası bu sözleri yanlış kullanmak hoş olmaz. Yanlış kullanım, doğrusunun öğrenilip kullanılmasını ciddi anlamda engelliyor bunun için de en çok yanlış bilinen atasözlerinin doğrularını göstermek istedik. İşte okuduktan sonra doğrularını kullanmaya gayret edileceğini düşündüğümüz, doğrusunu çok az kişinin bildiği yanlış kullanılan atasözleri listesi!
1. Eşek hoşaftan ne anlar
Bu söz yıllardır “eşek hoş laftan ne anlar” olarak yanlış kullanılan atasözlerinin başında gelir. Diğer tüm şeylerde olduğu gibi, yanlış öğrenilen bir şey, dilden dile dolaşmış ve kalıplaşmıştır. Ancak ne yazık ki günlük dilimize yerleşmiş olan bu atasözünün doğrusu bu değildir. Doğrusu eşek hoşaftan ne anlar olmalı hatta bu sözün eşek hoşaftan ne anlar, suyunu içer tanesini bırakır şeklinde devamı da vardır.
2. Zürefânın düşkünü beyaz giyer kış günü
Bu söz “zürafanın düşkünü beyaz giyer kış günü” olarak yanlış bilinmektedir. Hayvanlar aleminin en şirin canlılarından olan zürafanın konuyla bir ilgisi yok aslında. Daha önce durumu iyi olan birinin, bu konumunu kaybettiğinde uygun olmayan davranışlarda bulunmasını tanımlamak için kullanılır. Bu sözün kökenini ise çok farklı yere dayanır. Zürefanın zariflik anlamı dışında eski Osmanlılarda sevici kadın, lezbiyen anlamları da vardı. O devirde lezbiyenler kısa saçları, farklı mendil bağlanmaları, beyaz giymeleriyle kendilerini belli edermiş. Fakir olan lezbiyenler kışın giyecek bir şey bulamadıklarından yazlık beyaz giysilerle dolaşırlarmış. Bu sözün buradan geldiği söylenir.
3. Sû uyur düşman uyumaz
Doğrusunu çok az kişinin bildiği yanlış kullanılan atasözleri listemizin biri de “Su uyur düşman uyumaz” şekliyle dillere pelesenk olmuş bir sözdür. Ama bilimsel araştırmalar dahi suyun uyumak gibi bir özelliğinin olmadığını gösteriyor. Sû kelimesi asker demektir. Yani bu sözün anlamı asker uyur, düşman uyumaz şeklindedir. Bu nedenle atasözünün aslı sû uyur, düşman uyumaz şeklinde olmalıdır.
4. Hay’dan gelen Hû’ya gider
Bu sözde ise bir anlam yanlışlığı vardır. Günümüzde kötü durumları tanımlamak için kullanılan bir söz olarak görülür ama işin aslı öyle değildir. Hay ve Hû; Allah’ın isimlendirmelerinden biridir. Yani bu atasözünün Allah’tan gelen yine Allah’a gider gibi güzel bir anlamı vardır. Yani bu atasözü, insanların kullandığı gibi içerisinde kötü anlamlar taşıyan bir atasözü değildir.
5. Güzel bakmak sevaptır
Yıllardan beri “güzele bakmak sevap” olarak kullanılan söz, yanlış amaçla kullanılmıştır. Bakmak ve görmek farklı şeylerdir. Ne gördüğünüz nasıl baktığınıza göre değişir. Bundan yola çıkan bu söz, bakış açınızı değiştirmek, hayata, olaylara, insanlara, her şeye güzel bakabilmek için oluşturulmuştur. İçtenlikle yerine getirildiği takdirde, yaşamı güzelleştirecek nitelikte bir cümledir.
6. Göz var izan var
Bu söz “göz var nizam var” şeklinde yanlış kullanılmaktadır. Bu sözün doğrusu “göz var izan var” şeklinde söylenmiştir. Nizam sözcüğü düzen anlamına gelirken, izan sözcüğü anlama, kavrayış yeteneği anlamına gelir. Atasözünün doğru anlamda kullanılabilmesi için nizam olarak değil izan olarak söylenmesi gereklidir. Çünkü bu sözün asıl anlamı bir şeyin göz ve akıl yoluyla anlaşılmasıdır.
7. Kısa kes Aydın abası olsun
Bu söz “kısa kes aydın havası olsun” olarak yanlış bilinmektedir. Sözün doğrusu kısa kes, Aydın abası olsun şeklidir. Ancak birçok kişi bunu bilmemektedir. İnsanlar ses benzerliklerinden yola çıkarak başka başka cümleler üretmiş ve asıllarını unutur hale gelmişlerdir. Aslında bu sözün çıkış yeri Aydın’daki efelerin giydiği aba adında bir yöresel kıyafettir. Bu söz de abaların kısa olmasından yola çıkarak söylenilmiştir.
8. Ane gibi yâr Bağdat gibi diyâr olmaz
Bu söz aslında uçurum anlamına gelen “yâr” ile kurulmuş ve Ane uçurumunu (Bağdat yakınlarında sarp bir geçit) ve Bağdat’ın eşsizliğini işaret etmektedir. Ancak insanlar bu durumu kendi ebeveynlerinin üzerinden anlatmış ve ana gibi yar baba gibi diyar olmaz şeklinde kullanmışlardır. Bu sözler ne kadar kulağa hoş ve manevi yönden doğru gelse de asıl şekli böyle değildir. Doğrusu Ane gibi yâr, Bağdat gibi diyâr olmaz şeklindedir
9. Azimli sıçan duvarı deler
Bu söz “azimle sıçan duvarı deler” şeklinde yanlış bilinir. Bu sözün temelinde çukur kazma işinde oldukça yetenekli olan sıçanlardan hareketle, gerçekten azim gösterilen her işin başarılacağı anlatılmaktadır. Sözler aslını kaybetmemelidir ki yanlış anlaşılmalara neden olmasın. Bu sözün doğrusu azimli sıçan duvarı deler şeklinde söylenmelidir.
10. Geçti Bor’un pazarı sür eşeğini Niğde’ye
Yanlış kullanılan atasözleri listemizin son maddesine geldik. Bu söz de yine “geçti Bolu pazarı sür eşeğini Niğde’ye” şeklinde yanlış bilinmektedir. Niğde ve Bor arasındaki ilişkiyi bilen kişiler zaten bu sözün doğrusunu kullanırlar. Bor pazarı, Niğde’nin Bor ilçesinde belirli günlerde kurulan bir pazardır hatta bu pazarın kuruluşuna göre günleri belirlerler. Pazar sonrası pazar öncesi gibi.
