En ilkel zamanlardan günümüze dek süren bir ihtiyaçtır bilgi edinme ihtiyacı. İnsanlar merak duygusuyla, çevrelerinde olan biten olaylardan haberdar olmak isterler. Kişilerin kendi başlarına hakimi olamayacakları konulara, tarafsız ve kuşkuya yer verilmeyecek şekilde ulaşabilmeleri; kendilerini güvende, bağımsız ve güçlü hissetmelerine vesile olur. İşte toplumlardaki bu doğru bilgiye duyulan ihtiyaç, çokça değerli bir meslek olan gazeteciliğin doğmasını sağlamıştır. Toplumsal sorumluluğu had safhadaki değerli meslek olan gazeteciliğin topluma sağladığı faydalar ve ilk gazetecilik faaliyetlerini sizler için derledik. Keyifli okumalar dileriz!
1. Dünyada Gazeteciliğin Gelişimi
Eski Yunan’da günlük olayların kaleme alındığı Efimeritler ilkel gazete niteliği taşıyan ilk belgelerdir. M.Ö. 59 tarihinde Roma’da el ile yazılan “Acta Diurna”; önemli toplumsal ve siyasi olaylar, idamlar, cenaze ve düğün törenleri, toplumu ilgilendiren anlaşmalar ve hatta gladyatör dövüşleri gibi içeriklere sahipti. Acta Diurna günümüz gazetelerinin atası olarak kabul edilir. Matbaanın 15. yüzyılda keşfedilmesiyle gazetecilik faaliyetleri de hızla yayılmıştır. Bugünkü anlamda ilk süreli yayınlar 1600’lü yıllarda başlamıştır. 1609 yılında Almanya’da yayınlanan “Avisa Relation oder Zeitung” modern anlamdaki ilk gazete kabul edilir. 1631 yılında Fransa’da yayınlanan “La Gazette”, 1704 yılında Amerika’da The Boston News Letter başlıca ilk gazetelerdendir.
2. Ülkemizde Gazeteciliğin Gelişimi
Osmanlı Devleti döneminde ilk gazeteler Fransız Büyükelçiliği aracılığıyla yayınlanmıştır. 1795 yılında yayın hayatına giren “Bulletin des Nouvelles” ve 1796 yılında yayımlanan “Gazette Française de Constantinople” Osmanlı’daki ilk gazetelerdir. İlk Türkçe gazete ise Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’nın isteği üzerine 4 Aralık 1828 yılında yayımlanan “Vekâyî-i Mısriye”dir. Yönetimin yeni icraatları, reform faaliyetleri, yeni kurulan sanayi ve eğitim kurumları gibi konularda halkı bilgilendirmeyi amaçlayan gazete ilk olarak Türkçe yazılıp Arapça’ya çevrilmekte olup daha sonraları tamamen Arapça yayımlanmaya başlamıştır. Bunlarla beraber tamamı Türkçe olan ilk gazete, II. Mahmut’un isteğiyle 1 Kasım 1831’de İstanbul’da yayımlanan “Takvim-i Vekayi” olup, ilk özel sermayeli gazete ise 1840 yılında İngiliz tüccar William Churchill tarafından yayımlanan “Ceride-i Havadis” olmuştur.
3. Teknoloji Çağında Gazetecilik
Toplumların bilgilendirilmesi üzerine oluşturulan gazeteler için matbaanın icadı ne kadar önemliyse 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaşanan teknolojik gelişmeler de en az o kadar önemlidir. II. Dünya Savaşı’nın bitmesiyle ülkeler kendi içlerine dönebilme şansı bulmuş ve savaş baskısının bitmesi teknolojik gelişmelerin yaşanmasına hazırlık süreci yaşanmıştır. Tarihsel süreç içinde el yazmalarıyla oluşturulan kaynaklar matbaanın kullanılmasıyla pratik ve kolayca çoğaltılmaya başlanmış, teknoloji ve internetin yaygınlaşmasıyla da bilginin paylaşılma hızı zirve yapmıştır. Bilgi paylaşımı hiçbir zaman durmamış ancak yaşanılan sosyal ve ekonomik değişimlerle evrimleşmiştir. Araştırma, belgeleme, tekrardan kontrolden geçirilme gibi birçok aşamalardan geçen haberin en zorlayıcı ve masraflı kısmı olan yayım aşaması, yaşanan teknolojik gelişmelerle büyük ölçüde rahatlamıştır.
4. Gazeteciliğin Hayatımızdaki Yeri
Gazetelerin ve gazeteciliğin günlük yaşamda yeri tartışmasız çok büyük bir öneme sahiptir. Bireyler dünyada ve ülkelerinde olan siyasi ve sosyokültürel gelişmelerden haberdar olmak, toplumda yaşanan olaylara hakim olmak, yeni ve güvenilir bilgiler elde etmek için gazetelerden gündemi takip ederler. Bireysel olarak ulaşmakta zorlanacakları bilgiler gazeteciler tarafından araştırılıp derlenip kaleme alınır ve toplumun huzuruna serilir. Kişiler kendi bireysel hayatlarının karmaşasında dünyada ve ülkelerinde olan biten gelişmelere ulaşabilmesi sayesinde vizyonlarını genişletebilme şansı elde ederler. Çevrelerinde olup biten gelişmelere doğruca ulaşabilmeleri insanların daha huzurlu ve güvenli bir hayat yaşamalarına vesile olup toplumsal huzuru ve gelişimi sağlamaktadır.
5. Toplum Adına Denetleme
Toplumsal hizmet olarak gazetecilik, bir yandan halkı yaşanan gelişmelerden haberdar ederken bir yandan yaşanılan toplumun huzuru için devlet oluşumunun kontrolsüzce harekete etmesine engel olmak adına denetleme mekanizması olarak devreye girer. Demokratik toplumlardaki denetleme anayasal olarak kabul edilmiş olan yasama, yürütme ve yargı organları başta olmak üzere, halk oylamasıyla göreve getirilmiş devlet insanları bir de toplum adına gazetecilik ile denetlenmeye tabi tutulur. Bu denetleme, ülke dinamiklerinin gücünü ellerinde bulunduran devlet mekanizmasının, saydam bir şekilde halkın gözetimi altında işleyişine devam etmesini amaçlar. Dördüncü büyük denetim gücü olmak, değerli meslek olan gazeteciliğin topluma sağladığı faydalar arasında en büyüğüdür.
6. Toplumda Aktif Olmak
Haberlerin takip edilmesi bireylerin toplumun aktif birer üyesi olmasını sağlar. Çevrelerinde olan biten gelişmeleri yakinen takip eden kişiler hakimi oldukları gelişmeler ile bilgilerin paylaşılarak çoğalmasında etkin rol oynar. Böylelikle bilginin ışığının yayılmasında aktif rolleri olmuş olur. Öğrenilen bu bilgiler farklı birçok toplumsal kriterden geçirilir, yaşanan olayların nedenleri etraflıca düşünülür. Halk arasında yayılan haberler farklı görüşten kimseleri ortak bir çatı altında toplar çünkü yaşanan olay her ne olursa olsun doğrudan veya dolaylı olarak toplumun her bir bireyi yaşanan gelişmelerin etkisi altındadır. Bireysel hayatlarının haricinde her insan toplumun da bir ferdidir ve vizyon olarak gelişerek kendilerini ve çevrelerini aydınlatmak vatandaşlığın gerektirdiği sorumluluktur.
7. Eleştirel Bakış Kazanmak
Aktif olarak gündemin takip edilmesi bireylerin olaylara karşı eleştirel bakış açısı kazanmasını da sağlar. Dünyada ve ülkelerinde yaşanan gelişmeler kimi zaman olumludur kimi zaman da olumsuz. Vatandaş bir haberi okurken daha önceleri benzer durumların hangi koşullarda yaşandığını, topluma ve kişilerin üzerinde ne gibi etkilere sebebiyet verdiğini ve bunun sonucunda çözüm için nasıl bir yol izlendiğini daha önce sahip olduğu bilgilerin de ışığıyla daha kolay analiz edebilir ve eleştiride bulunabilir. Eleştiri olumlu da olabilir olumsuz da ancak farklı vizyonlara sahip kişilerin bakış açıları ve tecrübeleriyle sundukları eleştiriler toplumun yararını olumlu anlamda etkiler. Bir toplumda donanımlı ve eleştirel yetilere sahip olan insan sayısı ne kadar fazlaysa toplumun refahı da o ölçüde gelişmiş olacaktır.
8. Öngörü Geliştirebilmek
Gazeteciler gece gündüz çalışarak gerçekleşen her olayı tarafsızca ve olduğu gibi haberleştirerek toplumun huzuruna sunar. Bunda ki en büyük amaçlardan biri, kişilerin gelişmelerden güncel olarak haberdar olmasını sağlamak ve yaşanan değişimlerden kendi bireysel hayatlarında pay çıkartabilmeleridir. Sosyal, ekonomik, kültürel veya siyasi fark etmeksizin ülkede veya dünyada yaşanan gelişmeler kişilerin hayatlarına büyük veya küçük ölçüde bir etkisi olacaktır. Gündemi ve gelişmeleri düzenli olarak takip eden bir birey zamanla oluşturduğu öngörüyle, kişisel hayatında geleceğe yönelik büyük kararlar alırken temkinli hareket ederek yaşayabileceği olumsuzlukları en aza indirebilir. Okurlarında öngörü yaratabilmek de değerli meslek olan gazeteciliğin topluma sağladığı faydalar arasındadır.
9. Araştırmalara Kolayca Ulaşabilmek
Günlük haberleri sıcağı sıcağına aktarılmasının haricinde uzun süreli ve derinlemesine bir çalışmanın sonucu kaleme alınan araştırma yazıları da gazeteciliğin bir başka sorumluluğudur. Gerek muhabirler tarafından derinlemesine araştırılan yazılar gerek zaman zaman köşe yazarları tarafından kaleme derin bilgi birikimiyle kaleme alınan köşe yazılarıyla gazetelerde birçok araştırma metinlerine ulaşmak mümkün. İşte bu noktada gazeteler, kendilerini geliştirmek isteyip hayat koşturmacasında buna fırsat bulamayan kişiler için güvenilir ve derinlemesine bir kaynak niteliğinde haberler sunar okurlarına. Tüm boyutlarıyla ayrıntılı bir şekilde kaleme alınmış bu araştırma yazılarıyla toplumsal refah seviyesinin gelişmesi ve kişilerin kültürel anlamda birikim sahibi olmaları amaçlanır.
10. Okuma Alışkanlığı Kazanmak
Basılı gazetelerin ayrı dijital gazetelerin farklı okur kitleleri vardır ancak her iki kesimden insanı ortak bir çatı altında buluşturan özellik okuma sevgisidir. Bilgiye duyulan ihtiyaç ve vizyonlu bir bakışla ülke ve dünyadaki gelişmeleri takip etmek, düzenli olarak yapıldığında bireylere hiç şüphesiz okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandırır. Kazanılan bu edinimle daha çok okuma ve öğrenme ihtiyacı duyar, çevremizi de aydınlatma dürtüsüyle topluma daha yararlı bireyler haline geliriz. Bilgi bir ışıktır ve bu ışığın altında durmak isteyen herkesi aydınlatır, okuma alışkanlığı edinmiş her birey bu ışığı yayar. Okuma alışkanlığı kazandırmak, değerli meslek olan gazeteciliğin topluma sağladığı faydalar arasında en önemlilerindendir.
