Nutuk, Başbuğ Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Türkiye Cumhuriyeti’ne armağan ettiği en önde gelen eserlerden birisidir. Kurtuluş Savaşı’nın birinci ağızdan anlatılmasıyla anıtsal bir kitap olarak tarihe geçmiştir. Duyurulduğu dönem iç ve dış basında büyük heyecanla karşılanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin en önemli tarihi kitabı olan Nutuk, yazım aşamaları, içeriği ve yarattığı etkiyle geleceğe yön vermektedir. Tarihten süregelen büyük kalemin ışığında Atatürk’ün büyük Nutuk eseri hakkında bilinmesi gerekenler listemizi sizler için hazırladık. Keyifli okumalar dileriz!
1. Nutuk’un Yazım Aşaması
Atatürk’ün büyük Nutuk eseri hakkında bilinmesi gerekenler arasında en önemli konulardan biri de yazım aşamasıdır. Nutuk, Kurtuluş Savaşı dönemini, tarihin en önemli ismi tarafından sayfalara dökülmüştür. Gazi Mustafa Kemal tarafından İstanbul’da yazılmıştır. Nutuk, yazıldığı dönemde Gazi Mustafa Kemal Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Başkanı’ydı. 1927 yılında Haziran ayından Eylül ayına kadar Nutuk üzerine çalışmıştır. Bazı geceler uykusunu açmak için ıslak pamukla gözlerini sildiği bilinmektedir. Çoğu zaman aralıksız otuz iki saat Nutuk üzerinde çalışmıştır. İçeriği kaleme alan yaverleri, Gazi Mustafa Kemal’in yoğun temposuna ayak uydurmak için sekiz saatte bir değişmiştir. Hummalı ve sıkı bir çalışmanın ürünü olarak ortaya çıkmıştır.
2. Nutuk’un Edebi Yönü
Nutuk üç ciltten oluşmaktadır. Kahramanın kendisi tarafından yaşanılanların anlatıldığı bir özelliğe sahiptir. Klasik olaylar tarihinden ziyade, yorumlayarak anlatım yapılmıştır. İlk cilt 1919-1920 yıllarını, ikinci cilt 1920-1927 yıllarını, üçüncü cilt 1919-1920 yıllarındaki yazışmaları ve tarihi belgeleri içerir. Kullanılan söz dağarcığı ve cümle yapısı bakımından edebi olarak önemli bir nitelik taşımaktadır. Klasik Osmanlıca’ya göre sade, günümüz diline göre ağır bir dile sahiptir. Kelimelerde yaklaşık oranlarda %58 Arapça, %33 Türkçe, %6 oranında Farsça kullanılmıştır. Diğer dillerden kelimeler yaklaşık %3 oranında kullanılmıştır. İlk basımı 1927’de Osmanlıca yapılmış, ilerleyen yıllarda sayısız kurum ve basımevi tarafından yayımlanmıştır. Bazı baskılarda Nutuk yerine Söylev adıyla basılmıştır.
3. Nutuk’un İçeriği
İçerik olarak, 1919’dan 1927’ye dek Atatürk’ün kendisinin ve silah arkadaşlarının faaliyetlerini içermektedir. Tabi ki özelinde bu tanımdan çok daha fazlası bulunmaktadır. Türkiye’nin bu dönemiyle ilgili en temel resmi tarih kaynağı olarak sayılır. İçeriğinde yazılı kaynaklar, kayıtlı belgeler de bulunmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda nereden başlandığı, nasıl ilerlendiği, hangi koşullarda hangi sorunlarla başa çıkıldığına dair mühim içeriğe sahip anıtsal bir kitaptır. Dönemin siyasi yapısı, fikir anlayışı hakkında da tarihsel bir yolculuğu ifade etmektedir. Bir devrin hikayesi kurutuluşu sağlayan kişi tarafından sunulmuştur. Türkiye’nin geçmişi ve geleceği hakkında bilinmesi gerekenler Atatürk’ün büyük Nutuk eseri içerisinde barınmaktadır.
4. Nutuk’un Kongrede Okunması
Nutuk, Gazi Mustafa Kemal tarafından 15 Ekim 1927 tarihinde TBMM salonunda Cumhuriyet Halk Kongresi’nde okunmuştur. Gazi Mustafa Kemal açılış konuşmasında “Cumhuriyet Halk Fırkası’nın büyük kongresini açıyorum.” diyerek konuşmasına başlamıştır. Sivas Kongresi’nden sonra ikinci büyük kongre olduğunu vurgulamıştır. “Gelecek için yapılacak işlerin yurt yararına kararlara bağlanırken Cumhuriyet ve halkçılık yönetiminde millete mutluluklar ve yeni şerefler kazandıracağına emin olarak, geleceğe yönelen tedbirler hakkında fikirlerimizi söylemeden önce, geçmişe ait olan olaylar hakkında bilgi vermek ve yıllardır süregelen davranış ve yönetimimizin milletimize hesabını vermenin ödevim olduğuna inanıyorum.” diyerek konuşmasına devam etmiştir. Açılış konuşmalarının ardından Mustafa Kemal tekrar kürsüye gelerek Nutuk’u okumaya başlamıştır. Altı gün boyunca kongrede okunarak “36 buçuk saat süren tarihi bir konuşmanın metni” olarak kayıtlara geçmiştir.
5. Nutuk’un Maraton Koşusu
Nutuk’un okunduğu meclis salonunda 63 ilden ikişer delege, milletvekilleri ve yabancı ülke temsilcileri bulunmuştur. Bazı yabancılar tarafından “Maraton Konuşma” olarak kayıtlara geçmiştir. 27 Ekim 1927 tarihli Hayat Dergisi’nde Prof. Necmettin Sadak konuşmayla ilgili gözlemlerini “Altı gün, beş yüz kişilik dinleyiciler kitlesini, bin sergüzeştin sırları içinde heyecandan heyecana sürükledi. Nihayet o gece hislerin taşkınlığı içinde, tasviri mümkün olmayan bir heyecan dalgası halinde bütün dinleyicileri vecdin en yüksek şâhikalarına ulaştırdı… Hıçkırıklar duyulmaya başladı… Etrafıma baktım, kurtarıcıyı dinleyenler hep ağlıyordu. Yukarıya başımı kaldırdım, locadaki kumandanlar, sefirler ağlıyordu. Gaziye baktım, sesine ulvî bir titreklik gelmişti, mendilini çıkararak gözyaşlarını sildi; Gazi de ağlıyordu…”diyerek ifade etmiştir.
6. Nutuk’ta Geleceğe Atıf
Kitaptaki öngörüler, o zamanın geleceği olan bugünümüzde karşımıza sık sık çıkıyor. Kitabın zaman zaman tekrar okunması gerektiğinin önemi de burada ortaya çıkıyor. Tehlikeleri önceden sezmemiz, almamız gereken dersler ve öngörmemiz gereken durumlar birinci ağızdan nesillere aktarılmıştır. Atatürk "Sonraki yıllarda durumun kolay ve açıkça değerlendirilmesi için bu kadar ayrıntıya yer verilmiştir…" cümlesiyle de geleceğe dair yol çizdiğini vurgulamıştır. Nitekim öğütleri gün ve gün karşımıza çıkmaktadır. Güçlü zorluklarla kurtarılan topraklar ve bu topraklarda kurulan ülkenin devamlılığı için şifre niteliğindedir. Muhtaç olduğun kuvvet, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!
7. Nutuk’ta Gençliğe Hitabe
Gençliğe Hitabe, Nutuk’ta “Türk Gençliğine Bıraktığım Emanet” başlığıyla yer almıştır. Nutuk’un sonuç bölümünü oluşturur. Cumhuriyet Halk Fırkası’nın II. Büyük Kongresi’nde 20 Ekim 1927’de okunmuştur. Atatürk Gençliğe Hitabe’yi okurken duygulanarak gözyaşlarını tutamamıştır. Atatürk’ün bu denli hüzünlenmesi yerli ve yabancı basında yer almıştır. Daily Telegraph “Gözleri Yaşlı Mustafa Kemal” başlığıyla yer vermiştir. Daily Herald “Mustafa Kemal’in Gözyaşları” başlığını atmıştır. Hitabede gençlere hayati önemde öğütler verilmektedir. Türk istikbali ve geleceğinin Türk gençliğine emanet edilmesi de, Atatürk’ün gençliğe verdiği sorumluluğu ve güveni göstermektedir. 13 Ocak 1928’de alınan kararla sınıflara asılmıştır, okul kitaplarına eklenmiştir.
8. Nutuk’un Basında Etkisi
Türk basınında uzun bir süre manşetlerde kalmıştır. Okunan bölümler gün ve gün yayımlanmıştır. Nutuk okunduğu esnadaki Atatürk’ün ve dinleyicilerin fotoğrafları yayımlanmıştır. Nutuk üzerine incelemeler yapılmış, köşe yazıları yazılmıştır. Salonun genel havası, durumu, okunurken görülen duygu durumlar ayrıntılı bir biçim de aktarılmıştır. Yabancı basın tarafından da ilgiyle karşılanmıştır. Times muhabirinin gönderdiği mektupta “Bir şaheser olan bu tarih dersi şimdiye kadar ilk defa olarak bir devlet reisinin kendi milletine verdiği bir derstir.” Açıklamasıyla bahsedilmiştir. Times gazetesinde “Gazi’nin Rekoru” başlığıyla yer verilmiştir. Nutuk, yerli ve yabancı basında büyük ilgi görmüştür. Özellikle yerli basında uzun süre heyecan yaratmıştır.
9. Nutuk’un Yurtdışına Yayımı
Atatürk’ün büyük Nutuk eseri hakkında bilinmesi gerekenler arasında yurtdışında yayımının hızlıca gerçekleştiği de yer almaktadır. Büyük bir stratejik zekanın örneklerini içeren Nutuk, Atatürk gibi siyasi bir dehanın kaleminden çıkınca yurtdışında da büyük ilgi görmüştür. Nutuk’un yabancı dillerde basımı, Rusça dışındaki diller için K. F. Köhler Yayınevi’ne verilmiştir. Almanca ve Fransızca çevirisi Paul Roth tarafından yapılmıştır. İngilizce ve Fransızca baskıları 1929 yılında yapılmıştır. Rusça olarak 1929’dan itibaren basılmıştır. Rusça yayım “Yeni Türkiye’nin Yolu” adıyla basılmıştır. Başbakanlık Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ile Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı tarafından tercümeleri incelenerek yeniden yayımlanmıştır. İlerleyen yıllarda Kazakça, Japonca, İspanyolca, Kırgızca gibi Arapça gibi dillere de çevrilmesi için de atılımda bulunulmuştur.
10. Nutuk’un Önemi
Nutuk, bağımsızlık ve azmin yaşanmış hikayesini içerir. Anlatımı ne kadar gerçekçi olsa da sinema perdesine fantastik olarak yansıtılabilecek kadar zorlu bir mücadeleyi anlatır. Bir ulusun kurtuluşu adına bağımsızlık savaşının yansıtıldığı en önemli edebi eserdir. Siyasi ve toplumsal bir rehber niteliği taşımaktadır. Geleceğe dair öngörüler, öğütler içerir. Okuyuculara takip edecekleri yolu işaret ederek koruma ve yaşatma ödevini verir. İçeriğindeki belgeler olayları destekleyici nitelik taşımaktadır. Somut delillerle bezelidir. Tarihi düz bir anlatımdan ziyade yorumlarla bezeli anlatımıyla altın değerindedir. Türkiye Cumhuriyeti’ne bırakılmış en önemli edebi fikir mirasıdır.
