Hepimizin, bilinçli ya da bilinçsiz bir şekilde kullandığı psikolojik savunma mekanizmaları vardır. Bu savunma mekanizmalarından, hayata olan uyumumuzu kolaylaştırmak için sık sık yararlanırız. Ancak çoğu zaman beynimiz bu mekanizmaları biz hiç fark etmeden devreye sokar. En temel görevi bizi korumak olan beynimiz, ara sıra bizi kendimizden bile korur. Günümüzden 80 yıl kadar önce ünlü Alman bilim insanı Sigmund Freud, bu mekanizmaları tanımlamış ve Psikoloji alanında bir devrim yaratmış. Amma ve lakin biz, yüzlerce yıl önce ortaya çıkmış olan atasözlerimizi daha dikkatle incelediğimizde, büyüklerimiz tarafından ve belki de hiç fark edilmeden atasözlerimize gizlenmiş bu psikolojik savunma mekanizmaları hakkında bazı ipuçları yakaladık. Oldukça eğlenceli ve öğretici bu içeriği okuduktan sonra, atalarımıza olan saygınız katbekat artacak!
1. Ayranı Yok İçmeye, Tahtı Revanla Gider Çeşmeye-Karşıt Tepki Oluşturma
Bu sözü ilk kullanan atamız, hiç farkında olmadan (zira Psikoloji son 150 yıldır adını duyurmuş bir bilim), Freud’un karşıt tepki oluşturma savunma mekanizmasından bahsetmiş. Bu savunma mekanizması bizlere, kişinin içinde bulunduğu maddi ya da manevi durumun tam tersi şeklinde davranması halini açıklar. Diğer bir deyişle bireyler yaşadıkları durumların farkındadır ancak gerçek yaşamda bu farkındalıkla hareket etmezler. Atalarımızın söylediği bu sözde de kişi maddi durumunun yetersizliğinin bilincinde olmasına rağmen yapması gerekenin tam aksi şekilde lüks yaşam sürmeyi tercih etmiş.
2. Kedi Uzanamadığı Ciğere Mundar Der – Mantığa Bürüme
Mantığa bürüme savunma mekanizmasında birey, ulaşamadığı veya başaramadığı her şeye bir bahane üretir ki egosu zedelenmesin ve özgüveni yerli yerinde kalabilsin. Ancak özgüvenle kibrin sınırını bazen iyi ayarlayamayabiliyoruz. Bu atasözümüzdeki kedicik de ciğere uzanamayınca, daha iyi hissetmek istemiş olacak ki çareyi mundar demekte bulmuş. Bu tür davranışlar, kendi yetersizliğimizden kaynaklanan başarısızlıkların ağır komplekslere dönüşmemesi için sık sık kullandığımız, mantığa bürüme mekanizmamızın devreye girmesinden kaynaklanmakta. Tabi ki amacımız ruh sağlığımızı korumak fakat çevremizdeki kişilerin de psikolojisini biraz olsun korumak amacıyla bunu kullanırken de doz aşımına uğramamakta fayda var.
3. Açtırma Kutuyu Söyletme Kötüyü – Bilinçaltına Bastırma
Bu savunma mekanizması normalde kabul görmeyecek söz, davranış, duygu gibi içimizde yeri olan her şeyin bilinçaltında gizlenmesini ifade eder. Ancak bu duygu ve düşünceler zaman zaman rüyalarda gördüklerimizle ya da ağzımızdan kaçan cümlelerle ortaya çıkabilir. Bu sözü ilk kullanan atamız da bilinçaltındaki kötü düşüncelerinin farkına varmış olmalı ki kutuyu açarsa neler olabileceğini üstü kapalı anlatma ihtiyacı hissetmiş. Ancak, bastırma mekanizmasını kullanırken ayarlanması gereken en önemli faktör diğer savunma mekanizmalarında olduğu gibi kullanma sıklığımız. Aşırıya kaçarsak, gerçeklikle olan bağlarımızı kopartıp ağır psikolojik sorunlara maruz kalabiliriz. Velhasıl kutuya sakladığımız şeylere biraz daha dikkat etmek yararınıza olacaktır.
4. Aç Tavuk Kendini Darı Ambarında Sanır – Hayal Dünyasına Kaçma
Hayal dünyasına kaçma, savunma mekanizmaları arasında en masumane olanlardan. Buna göre kişi, içinde bulunduğu olumsuz durumlardan kaçış olarak kendini daha iyi yerlerde hayal eder. Böylece birey yaşadığı kaygı verici olan her neyse biraz da olsa ondan uzaklaşmış olur. Bu atasözümüzde yer edinen aç tavuğumuz, kendisini darı ambarında hayal ederek sıkıntısını bir nebze de olsa azaltmıştır diye umuyoruz. Çocukların çok sık kullandığı bu mekanizma, aslında gelişimleri için faydalı bile olabilir. Biz yetişkinler de bu mekanizmayı hayalle gerçeği karıştıracak düzeye getirmeden kullanmayı başarabilirsek, belki çocukluğumuzdaki kadar mutlu olabiliriz.
5. Oynayamayan Gelin Yerim Dar Dermiş – Neden Bulma
Bu atasözümüzdeki gelinimiz de oynamayı bilmiyor oluşunu belli etmemek için oyun alanının dar geldiğini söylemiş. Neden bulma savunma mekanizmasının tipik örneği bu atasözümüz olabilir. Günlük yaşamda yapmamız gereken davranışları beceremiyor oluşumuzun sebeplerini olaya, duruma veya koşullara atfederiz ki psikolojik sağlığımız zarar görmesin. Ancak fazla kullandığımızda iç görümüzü kaybedecek kadar kötü sonuçlar doğurabilir. Bu mekanizmayla, mantığa bürümenin benzer yönleri olsa da bir noktada birbirlerinden ayrılırlar. Neden bulma mekanizmasında yapamadığımız davranışı fiziksel koşullar gibi başka sebeplere bağlarız, aslında yapmak için becerikliyiz fakat, koşullar buna engel oluyor mesajı veririz. Mantığa bürümede ise yine yapabiliriz ancak bizim bu işi yapmak istemediğimiz, işi beğenmediğiniz veya işin sonucunda elde edeceğimiz ödülün yetersiz olduğu mesajlarını veririz.
6. Anasına Bak Kızını Al – Özdeşleşme
Atasözlerimize gizlenmiş olan psikolojik savunma mekanizmaları listemizde neredeyse en çok kullanılan bu atasözümüzde anlatılmak istenen, bir çocuğu büyüten her kimse, bu çocuk ona benzer, onun gibi yetişir. Özdeşleştirme de tabiri caizse “taklit” ten doğan bir savunma mekanizması. Daha çok çocuklarda görülen bu mekanizma; kız çocuğun annenin davranışlarına, erkek çocuğun ise babanın davranışlarına bakarak ebeveyne benzeme çabası ile örneklendirilebilir. Diğer bir deyişle özdeşleşme mekanizması toplumda yer edinebilmek yahut başka amaçlar için birilerine özenme, birilerini birçok yönden taklit etme gayretimizi ifade eder.
7. İstenmeyen Aş Ya Karın Ağrıtır Ya Baş – Somatizasyon
Birçoğumuzun başına gelmiştir, bir yerimiz ağrır ve doktora gideriz ancak hiçbir sebep bulamazlar ve derler ki: “Ağrınızın sebebi psikolojik!”. Tam da bu gibi durumları anlatan somatizasyon savunma mekanizması fiziksel bir sebebi bulunamayan ağrılarımızdan söz eder. Bunu kullanan kişi, istemediği bir olay veya durumla karşılaştığı zaman çeşitli fiziksel semptomlar gösterir. Bu semptomların biyolojik bir sebebi olmamasının yanı sıra, belirtiler gerçektir. Baş dönmesi, karın ağrısı mide bulantısı gibi semptomlar aracılığıyla birey, içinde bulunduğu istenmeyen kaygıdan başka bir sorunla kurtulmaya çalışır. Bu atasözümüz ise tam da bu noktaya parmak basmış. Kişinin hoşuna gitmeyecek bir şeyin ya karın ya da baş ağrısıyla kendini gösterebileceğini, atalarımız yıllar önceden söylemişler bize. Hey gidi büyükler hey!
8. Kişi Kendinden Bilir İşi – Yansıtma
Yansıtma mekanizması, aslında içimizde var olan olumsuz ya da kötü niyetli duygularımızın karşımızdaki kişi ya da kişilere aitmiş gibi bir izlenim yaratma eğilimimizdir. Örneğin ilişkilerde bir taraf genelde sevilmediğinden yakınıyorsa, diğer taraf şu soruyu sormalıdır: “Acaba o mu beni artık sevmiyor ve bu yüzden böyle şeyler mi söylüyor?” Çünkü yansıtma mekanizmasını sık kullanan kişiler duygularını açıklama konusunda pek gelişmiş sayılmazlar. Bu kişiler, genelde olumsuz varsaydığımız isteklerini, başkaları tarafından kendi başlarına getirileceğinden korkup zaman zaman bunu dile getirirler. Atalarımız da boşuna dememiş kişi kendinden bilir işi diye! Demek onların da bir bildikleri varmış.
9. Kimse Ayranım Ekşi Demez – İnkâr
Bu savunma mekanizmasında kişi yaşadığı durumu ya da kendisinde var olan özellikleri hiç yokmuş gibi varsayar. Bu sayede bireye kaygı verici her şeyden onları inkar ederek diğer bir ifadeyle görmezden gelerek yaşamına devam eder. İnkar mekanizmasına sık başvuran bireyler, olumsuz olan birçok şeyi bilinçaltında saklı tutarlar. Onları gün yüzüne çıkarmamak adına büyük çaba sarf ederler. Bu atasözümüz de inkar savunma mekanizmasını kinayeli bir dille örneklemiş. Atasözüne göre kimse kendi kusurunu görmez, görse bile bunu asla açık edecek söz veya davranışlarda bulunmaz. Kendi eksiliğini görüp kabul edebilen bireyle farkındalığı yüksek, ego kapasitesi geniş insanlardır.
10. Acısını Başkasından Çıkarmak – Yön Değiştirme
Atasözlerimize gizlenmiş olan psikolojik savunma mekanizmaları listemizi bir deyimimizle noktalıyoruz. Savunma mekanizmaları içinden yön değiştirmeyi en güzel açıklayan deyimimiz: “Acısını başkasından çıkarmak”tır. Zira yön değiştirme teriminin tam karşılığına tekabül eden bu deyimle atalarımız, bir nevi psikolojik analiz yapmışlar. Birey, herhangi birisine karşı bir duygu biriktirir ancak bu hislerini hiç ilgisi olmayan başka bir kişiye ya da nesneye yönlendirir. Bu konu anlatılırken sık kullanılan bir örnekle devam edecek olursak, bir adam düşünün. Kötü bir iş gününün ardın patronuyla tartışmış ancak öfkesini patronuna aktaramayacağından, eve gelir gelmez eşine çocuğuna bütün öfkesini boşaltmış. Atasözlerimize gizlenmiş yaşanmışlıkların, psikolojik savunma mekanizmaları bağlamında nasıl kullanıldığına bu içerikle vakıf olduğunuzu umuyoruz. Belki bir Freud değildiler ama atalarımızın tecrübeleri bazen yüzyıllar süren bilimsel araştırmalardan daha kıymetli dersler almamızı sağlamışlar!
Yorum bırak