Çağımızın yaygın hastalıklarından biri olan lösemi, diğer adıyla kan kanseri, özellikle diğer kanser çeşitlerine oranla en çok çocukluk çağında görülmektedir. Ancak ülkemizde 65 yaş üzeri yetişkinlerde de hastalığın yaygın olduğu bir gerçek. Yapılan son çalışmalar, löseminin eskisi kadar korkulacak bir hastalık olmadığını bize işaret ediyor. Nedenleri, belirtileri ve tedavi yöntemlerine dair lösemi hakkında bilmeniz gereken 10 şey listesini sizin için hazırladık.
1. Lösemi Nasıl Oluşur?
Kan kanseri olarak da bilinen lösemi, kemik iliğinin kontrolsüzce çok fazla kan hücresi üretmesi sonucu oluşan bir hastalıktır. Kemiğin içindeki süngerimsi yapı olan kemik iliği; akyuvar, alyuvar ve trombosit üretimini sağlar. Buradaki kan hücrelerinde meydana gelen bozuk yapı, vücudun bağışıklık sistemini doğrudan etkiler. Bu durum kanserli hücrelerin diğer organlara sıçramasını kolaylaştırır. Ardından vücudun kan üretme fonksiyonu bozulur ve sağlıklı kan hücrelerinin yerini kanserli hücreler alır.
2. Löseminin Birden Fazla Çeşidi Var
Lösemiyi iki farklı sınıfta düşünebiliriz: Akut ve Kronik. Akut tipte olan lösemi birden ortaya çıkar ve hastalık birden kötüleşmeye başlar. Kronik tipte olanlar ise zaman içinde görülür ve hastalığın ilerlemesi daha yavaştır. Bu iki sınıflamaya bağlı olarak, hastalığı 4 grupta toplamak mümkün: Akut miyeloid lösemi, Akut lenfoblastik lösemi, Kronik miyeloid lösemi ve Kronik lenfoblastik lösemi. Bunlar arasında en yaygın olanların Akut Miyeloid Lösemi (AML) ve Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) olduğunu söyleyebiliriz.
3. Lösemi Kendini Nasıl Belli Eder?
Diş etlerinde büyüme, eklem ve kemik ağrısı, burun kanaması, vücutta morluk, özellikle boğazda görülen enfeksiyonlar ve sıklığı, kilo kaybı, baş ağrısı, ateş, karaciğer ve dalak büyümesi, sürekli halsizlik, iştahsızlık ve kansızlık lösemiye işaret eden temel belirtiler olmaktadır.
4. Lösemi İçin Risk Faktörleri
Löseminin günümüzde tam anlamıyla saptanmış bir nedeni bulunmamaktadır. Ancak görülme ihtimalinin fazlaca olduğu risk faktörlerini şu şekilde sıralayabiliriz: Uzun süre maruz kalınan kimyasallar, petrokimya ürünlerinin yer aldığı sanayi bölgelerinde çalışmak, daha önce radyoterapi veya kemoterapi görmek, 65 yaş ve üzeri olmak, down sendromu, fanconi anemisi, Epstein-Barr virüsü.
5. Tedavi İçin Kullanılan Yöntemler
Lösemi için temel tedavi kemoterapi olmaktadır. Hastalığın ilerleme durumuna göre radyoterapi de uygulanabilmektedir. Kemoterapi, “blast” adı verilen kötü huylu hücreleri yok ederken vücudun sağlıklı hücrelerini de yok etmekte ve bağışıklık sistemine hasar vermektedir. Bu nedenle kemoterapiye ilaveten bağışıklık sistemini güçlendiren immünoterapi ilaçları verilir. Kanı koruyucu nitelikteki antimikrobiyal ilaçlar da tedavi için kullanılmaktadır. İlacın yanı sıra kemik iliği nakli de bir tedavi yöntemidir.
6. Kemik İliği Nakli Nasıl Gerçekleşir?
İlaçlı tedaviye cevap vermeyen hasta için sağlıklı bireylerden (donör) ana kök hücreler alınarak lösemi hastasına nakledilir. İşlem, anestezi altında ve özel enjektörlerle gerçekleştirilir. Hastanın vücudunda normal kan üretimi sağlanmış olur. Esasen ana kök hücrelerin çok küçük bir kısmı alındığından verici için herhangi bir sağlık sorunu yaşanmamaktadır. Peki kimler verici olabilir? Hastanın doku grubuna uyan kardeşlerinden veya aile üyelerinden, doku grubu uygun ve akrabalığı bulunmayan bireylerden, daha önceden dondurulmuş ve saklanmış hastanın kendi kemik iliğinden, yine doku grubu uyan ve yeni doğan kardeşin plasentasından yararlanılarak kemik iliği nakli gerçekleştirilebilir.
7. Tedavi Sürecinde Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
Tedavi süreci uzun ve yıpratıcı olduğundan hastanın psikolojisine önem verilmeli, moral ve motivasyonu yüksek tutulmalıdır. Bağışıklık sistemi zayıfladığı için hastanın maske kullanmasına ve kişisel alanına dikkat edilmelidir. Yumuşak bir diş fırçası kullanılması ve genel olarak ağız bakımına özen gösterilmesi gerekmektedir. Erkek hastalar tıraş olurken jilet kullanmamalıdır. Vücut temizliğine dikkat edilmeli ve mümkünse her gün banyo yapılmalıdır. Hafif egzersizler ve yürüyüşler yapılmalıdır.
8. Doğru Beslenme
Kabuklu sebze ve meyveler tercih edilmeli, pişmemiş gıdalardan uzak durulmalıdır. Günlük ortalama 8 bardak su içilmelidir. Az yağlı ve hafif yemekler tercih edilmeli, az ve sık şekilde yemek yenilmelidir. Ağızda hasar verecek sert gıdalardan kaçınılmalıdır. Yemek saatleri kişinin kendini iyi hissettiği saatler olmalıdır. İştahsızlık durumunda kuru yemiş gibi atıştırmalık yiyecekler veya kişinin sevdiği yiyecekler tercih edilmelidir. Bulantı durumunda yemekler oda ısısında yenmelidir. Yemekler günlük pişirilmelidir, 24 saatten fazla bekletilmemelidir.
9. Motivasyon
Hastalık, kişiyi pek çok şeyden mahrum etmekte ve tedavi süresince izole bir yaşam sürmesine neden olmaktadır. Ancak araştırmalar sosyal çevrenin kanseri yenmekte çok büyük bir katkısı olduğunu gösteriyor. Lösemi hastası kişiye yakın çevresi tarafından belirli günlerde yapılan ziyaretler hastaya iyi gelmektedir. Lösemi bulaşıcı değildir, çevrenin olumlu katkısı için hastanın akrabaları ve arkadaşları bilinçlendirilmelidir. Hastanın süreç hakkında doğru bilgilendirilmesi ve belirsizliğin kısmen de olsa ortadan kaldırılması kendisi için hastalığın olumlu sonuçlarına dair motive edici olmaktadır. Boş zaman aktivitelerinin doğru değerlendirilmesi, kişinin yeteneklerine uygun bir uğraş edinmesi ve kişisel bir hedefi olması da bu dönemde kanseri yenmekte etkili olmaktadır. Genel olarak kişi sevdiği insanlarla bir arada ve güven duyduğu bir ortamda bulunmalıdır.
10. Lösemi İçin Biz Neler Yapabiliriz?
Lösemi hakkında bilmeniz gereken 10 şey listemizin son maddesinde, neler yapabileceğimizden bahsedeceğiz. Ülkemizde kök hücre (kemik iliği) bağışı ne yazık ki istenilen düzeyde değildir. Bu nedenle 18-50 yaş aralığındaysanız, 50 kg’den fazla kiloya sahipseniz ve herhangi bir hastalığınız yoksa siz de verici (donör) olabilirsiniz. Başta LÖSEV olmak üzere pek çok sivil toplum kuruluşuna üye olabilir, bağışta bulunabilir veya farkındalık için çalışmalara katılabilirsiniz. Gönüllü olarak pek çok lösemi hastasını mutlu edebilirsiniz.
