Platon ve Aristoteles öğretilerinden oluşan Neoplatonizm, Plotinus’un çalışmalarıyla başlar. MS. 529’da İmparator Justinyan’ın Platon Akademisi’ni kapatmasına kadar devam eder. İskenderiye’de Ammonios Sakkas tarafından çıkartılan Yeni Platonculuk, Antik Çağ’ın sonuna doğru egemen olmaya başlamıştır. Antik Çağ Yunan Felsefesi’nin sonu olarak da nitelendirilen Yeni Platonculuk, zamanla dinlerin de etkisinde kalmaya başlar. Pitagoras ve stoa öğretilerinin etkisiyle gizemci bir yapıya bürünür. Orta Çağ’da etkisi oldukça büyük olan Yeni Platonculuk, İslam ve Yahudi düşünceleri üzerinde de etkili olur. Platon’un öğretilerini dünyaya yayan ünlü filozoflar Yeni Platoncu geleneğini benimserler. Bu geleneği benimseyen Yeni Platoncu filozoflar hakkında bilgileri içeriğimizden edinebilirsiniz. Keyifli okumalar!
1. Hypatia
Platon’un öğretilerini benimseyerek dünyaya yayan Yeni Platoncu filozoflar arasında sayılabilecek bir diğer isim İskenderiyeli kadın filozof Hypatia’dır. Dönemin üniversitesi olarak görülebilecek Museion’da çeşitli dersler vermiştir. Kayıtlara geçen dersleri arasında matematik ve astronomi olduğu bilinmektedir. Hypatia’nin felsefesi tam olarak bilinmemekle birlikte felsefe tarihi Yeni Platoncular arasında olduğunu kabul etmektedir. Verdiği dersler sayesinde Aristoteles ve Platon’un bilinirliğinin artmasını sağlamıştır. 13 ciltlik aritmetik kitabı yazdığı bilinmektedir. Keplerin gezegensel hareket yasalarını o dönemde fark eden tek kişidir.
2. Ammonius Saccas
Platon’un öğretilerini başarılı bir şekilde dünyaya yayan Saccas, Yeni Platoncu filozoflar arasındadır. Yeni Platonculuğun kurucusu ve öncülerinden olan Ammonius Saccas İskenderiyelidir. Saccas’ın hayatıyla ilgili kesin bilgiler bulunmasa da Porphyry’nin yazılarından kalan parçalardan yaşamına dair bazı detaylara ulaşılır. Helenistik Platoncu olan Saccas, kendi kendinin öğreticisi olur. Plotinus’un öğretmeni olarak da bilinir. Ayrıca Plotinus’un Yeni Platonculuğu geliştirmesinde Saccas’ın büyük etkisi olur. Platon ve Aristoteles’in düşüncelerini iyi kavrayarak bir araya getirir. Böylece bir sonraki kuşakların bu öğretileri doğru bir şekilde kavramalarını sağlar. Bazı görüşlere göre Saccas, ruhun maddi olmadığını düşünür.
3. Plotinus
Plotinus Mısır’da 204 yılında dünyaya gelmiştir. Kendisi sade ve saygın bir hayat yaşamış, maddesel şeylerden uzakta Tanrı’ya yükselme çabasında olan bir filozoftur. Plotinus’un felsefesi; Platon ağırlıklı Aristoteles, Pythagoras, Hint felsefesi gibi birçok etkileşimle meydana gelmiş bir felsefedir. Hayatı boyunca yazdığı 54 risaleyi öğrencisi Porphyrios her birine dokuz bölüm koyarak altı kitap haline çevirmiştir. Bu sebeple adına Ennead’lar (Dokuzluklar) demiştir. Etrafında yaşayan tüm yoksul insanlara yardım eden bir insan olduğu söylenir. Bununla birlikte insanın erdemli bir hayat sürmesinin önemini her zaman yaşantısıyla da göstermiş olduğu aktarılmaktadır.
4. Porphyrios
Plotinus’un öğrencisi olan Porphyrios, 232 yılında doğmuştur. O hocasının öğretilerini anlatmaya ve genişletmeye çalışmış, yazılarını kitap haline getirmiştir. Ayrıca Aristoteles’in kategoriler kitabına, mantık kitabı niteliğinde Esagoge adlı bir giriş yazısı yazmıştır. Bu eser İslam filozoflarını mantık alanı hakkında derinden etkilemiştir. Porphyrios’un kaleme aldığı eserlerden bilinenler de çok azdır. Bunlar; Esagoge, Plotinos’un biyografisi, et yemekten kaçınılması gerektiğiyle ilgili birkaç yazısı ile mektuplarıdır. Plotinus’tan ayrılan yanı, pratik bir dine yönelmiş olması ve felsefeyi ruhun kurtuluşu olarak tanımlamasıdır. O da tıpkı hocası gibi ruhun arındırılması için dünyevi hayatı sınırlandırmak gerektiği konusunda ısrarcı olmuştur.
5. Proclus Lycius
Döneminde Kostantinopolis olarak geçen günümüzün İstanbul’unda doğan Proclus Lycius, antik çağın en etkili filozoflarından biridir. O kadar etkilidir ki bazı bilim adamları tarafından MS. 5. yüzyılın en büyük Neoplatonik filozofu olduğu düşünülür. Atina’daki Platon Okulu’nun kurucusu olan Platon’un düşüncelerini savunan son kişidir. Proclus üretken bir yazar olarak çeşitli eserler ortaya koymuştur. Platon, Aristoteles, Porphyry ve Plotinus gibi düşünürler hakkında kaleme aldığı yazıların yanı sıra Neoplatonik teoloji üzerine kitaplar ve antlaşmalar, epigramlar ve ilahiler yazmıştır. Proclus, Yeni Platonculuğun açıklamalarını en özgün ve sistematik bir şekilde veren isimdir.
6. Boethius
Yeni Platoncu filozoflardan Roma’da 480 yılında doğmuş olan Boethius, aklın üstünlüğüyle birlikte Tanrı’nın idaresine de güvenmektedir. Hıristiyanlıkta etkisi yüksek bir filozof olan Boethius Antik çağ felsefesinin de son üyesidir. Kaderci bir görüşe sahip olan düşünür, kaderi sevmek ve bununla birlikte tıpkı Plotinus’daki gibi mutluluğu, bilgeliği ve Tanrı’ya ulaşmayı arzulamaktadır. Özellikle Platoncu bir bilgi anlayışı olduğu belirtilmektedir. Boethius’a göre gerçek bilgi ruhun içindedir. Bu sebeple öze inmek ve ruhu temizlemek gerekir. İlahi bir yeti olan temaşa ve anlama yetisiyle tümel yapı kavranabilir. Böylece akıl, Saf formu (Tanrı) kavrayabilir. Boethius, kendinden önceki filozoflar gibi Platon, Aristoteles ve Platonculuk etkilerini taşımaktadır.
7. Giovanni Pico Della Mirandola
Giovanni Pico Della Mirandola, Rönesans döneminin önemli İtalyan düşünürlerindendir. Rönesansın en tanınmış filozoflarından biri olan Pico’nun “İnsan Onuru Üzerine Söylev” adlı metni önemli felsefi metinler arasındadır. Aynı zamanda bu eseri “Rönesans Manifestosu” olarak da bilinir. Hristiyan öğretilerden etkilenerek Platoncu düşünceyi savunan Pico, Hristiyan Kabbala geleneğinin kurucusudur. Eğitimini aldığı Aristotelesçiliğin önemli bir merkezi olan Padua Üniversitesi onu Platon’a yaklaştırır. Latince ve Yunanca dil bilgisi fazla olan filozof, İbranice ve Arapça da çalışır. Çeşitli dillere olan hakimiyeti sayesinde Bizans döneminde İtalya’ya getirilen Platon’un el yazmalarının çevirisini yapar.
8. Aeropagiteli Dionisos
Sahte Dionisos olarak da bilinen Aeropagiteli Dionisos, Hristiyan öğretisini benimsemiş Yeni Platoncudur. Orta Doğu’da yaşamını sürdürmüş olan filozof, kendisini Aziz Pavlus’un izleyicisi olarak tanıtır. Filozofun yazıları Doğu’da evrensel olarak kabul edilir ve öğretileri güçlü bir etkiye sahip olur. Yaradılış hakkındaki fikirlerini Plotinos’un öğretisiyle birleştirir. Hristiyanlık anlayışını Yeni Platoncu düşünceyle yorumlar. Plotinos’tan Proklos’a kadar bütün Yeni Platoncu felsefenin çalışmalarını Hristiyanlık inancına aktarmasıyla tanınır. Dionisos’un düşüncesine göre Tanrı, evreni kendinde bulunan idealar aracılığıyla yaratır.
9. Atarneuslu Hermias
Platon Akademisi’nde eğitim alan Atarneuslu Hermias, Platon düşüncesini geliştiren Yeni Platonculardandır. Aldığı eğitim sırasında Aristoteles ile tanışarak yakın ilişki kurar. Eğitimini tamamladıktan sonra Atarneus’a dönerek oranın hükümdarı olur. Despot bir hükümdar olan Hermias, Aristoteles’in etkisiyle daha ılımlı bir yönetici olmaya başlar. Sert tiranlığını Aristoteles’in tavsiyeleriyle azaltan Hermias, Platonik etkilere dayalı daha ılımlı bir hükümet tercih eder. İşkence çekerek yaşamını yitiren Hermias, felsefeyi iktidara getirmesiyle ünlenmiştir. Yaşamını yitirirken son sözleri ise “Yaptığım her şey felsefeye layıktı.” olmuştur.
10. Mestrius Plutarchus
Yeni Platonculardan olan Mestrius Plutarchus, Yunan tarihçi ve yazardır. “Paralel Yaşamlar” ve “Moralia” adlı iki toplanmış eseri günümüze ulaşmıştır. MS. 60 yıllarında Atina’da eğitim aldığı düşünülen Plutarchus, retorik, matematik ve Platoncu felsefe derslerinde başarılı olduğu bilinmektedir. Yunanca “etik” anlamına gelen Moralia eserini felsefe alanında kaleme almıştır. 60’a yakın denemenin yer aldığı eser; tarih, edebiyat, retorik, din, fen gibi konuların da yer aldığı geniş açılı bir kitaptır. Tarihi çalışmalarının yanı sıra Platon’dan etkilenerek onun düşünceleri üzerine yorumlar da kaleme almıştır.
