Türk mitolojisinin temelini Türk halklarının inanışları ve bu doğrultuda oluşturulan efsaneler oluşturur. En eski Türk inancı “Tengri’cilik”ten başka sosyolojik, kültürel konularla da ilgilidir. İlkel kavimlerden itibaren çok değer verilen Türk mitolojisi ve izleri günümüze kadar gelmiştir. Son derece geniş ve kapsamlı olan Türk mitolojisi hakkında ufak da olsa biz de sizlere bir şeyler katmak istedik. İşte sizler için hazırladığımız Türk mitolojisinde yer alan en önemli 10 kült ve daha fazlası…
1. Gök Tanrı Kültü
Eski Türk’lere ait, bilinen en eski inanç sistemi olan Gök Tanrı (Tengri) inancı, tüm Türkler için bir ana kült olma durumundadır. Tengri, en yüksek varlık olarak bu inancın merkezinde olup iktidar sahibidir. Semavi özelliğe sahip bu inancın göğe odaklı olması, menşeinin Asya bozkırındaki halklara dayandığını düşündürür. Göğün çok geniş olup her şeyi kapsıyor olması onun Tanrı vasfının oluşmasını sağlamıştır. Her şeyin hâkimi ve yaratıcısı olarak kabul edilmekte ve çok kutsal sayılmaktadır. Elleri göğe açarak yardım dilemek de yine bu inanç ile birlikte ortaya çıkmıştır.
2. Hayvan Kültü
Geçmişten günümüze Türkler hayvanlara oldukça değer vermiş, hatta bazılarını kutsamışlardır. Türk mitolojisinde de yine tüm hayvanlar önemlidir ama bazılarının yeri epey ayrıcalıklı aynı zamanda oldukça değerlidir. Türklerin ondan türediklerine inandığı ve devlet ve hükümdarlık anlamına gelen kurt; bolluk bereket, rehber anlamlarına gelen geyik; Türklerin ayrılmaz dostu olan, kuvvet ve kudret sahibi at; kötü gücün sembolü olan ejderha; zaferi, tahtı simgeleyen aslan; güç, özgürlüğü simgeleyen gerçekte var olup olmadığı bilinmeyen mistik Anka (Zümrüdüanka) kuşu –bu kuşla benzer özellikleri gösteren Türk kültürüne ait Karakuş adlı bir kuşun varlığından söz edilmektedir– gibi pek çok hayvanın farklı şeyleri simgelediğine inanılmaktadır.
3. Güneş Kültü
Türk mitolojisinde yer alan en önemli 10 kült içerisinde güneşin kutsal sayılıp değer verilmesi çok eskilere dayanmaktadır. Özellikle eski Türkler bu duruma çok dikkat etmiş, güneşi Tanrının en belirgin sembolü olarak kabul etmişlerdir. Türk mitolojisinde güneş kutsal sayıldığı hâlde Tanrı olarak görülmez. Çünkü Tanrı tektir ve o da göklerdeki Tanrıdır. Yine de güneşin doğuşu kutsal kabul edilmiş ve bundan yararlanılmaya çalışılmıştır. Tören ve dua gibi eylemlerin özellikle bu vakitte olmasına dikkat etmişlerdir. Hatta güneşe yemin edildiği bile görülmüş ve kayıtlara geçmiştir.
4. Ölü Kültü
Yaşamın sonlanması olarak tanımlanan “ölüm” teriminin mitolojide ayrı bir yeri vardır. Ölümden sonra da hayatın olduğu ve insanın ölmeden önce yaptıklarıyla şekillendiği anlatılmaktadır. Cennet ve cehennem, iyilik ve kötülük, ödül ve ceza, iyi ve kötü Tanrılar ve ruhlar gibi karşıtlıkların olduğu inanış, günümüzde bile devam etmektedir. Bu tarz ritüeller Türk mitolojisinde oldukça efsanevi, şaşırtıcı hatta ürkütücü tasvirlerle betimlenerek kültler arasında önemli bir yer edinmiştir.
5. Kurban Kültü
Kurban vermek bugün bile en yaygın Türk âdetlerinin başında gelmektedir. Günümüzde dahi din ile özdeşleştirilmiş bu eylem, mitolojide ise başka amaçlar için kullanılmaktadır. Bir olayı, durumu veya eylemi gerçekleştirirken bir sıkıntı çıkmaması, kötü ruhların kaçması, Tanrıların hoşnutluğu, bolluk ve bereket, mutluluk ve huzur gibi amaçlarla kurban verilmektedir. Buna ek olarak, illa hayvan keserek kurban verilmesi gerekmemektedir. Kansız kurban olarak adlandırılan buğday, şeker ve pirinç gibi unsurların dağıtılması (saçı geleneği) da kurban geleneğine girmektedir.
6. Su Kültü
Suyun bereketi, sağlığı, ferahlığı ve temizliği simgelediği, aynı zamanda yaşamın kaçınılmaz bir parçası olduğu da bilinmektedir. Mitolojide de yaşam için çok gerekli olan su oldukça değerli bir yere sahiptir. Hatta su o kadar kutsaldır ki Tanrısal bir varlık olarak kabul edildiği de olmuştur. Suyun göstereceği hoşnutluğunu kazanmak için suya adak adama âdeti dahi bulunmaktadır. O dönemlerde özellikle suyu israf etmemeye ve tabii ki kirletmemeye dikkat edilmiştir.
7. Ağaç Kültü
Ağaçların meyve vermesi, dallanıp budaklanması ve uzayarak ulu hâle gelmesi gibi özellikleri Türklerin ağaçları kutsal saymasını sağlamıştır. Pek çok ağacın, aynı hayvanlarda olduğu gibi farklı simgesel anlamları vardır. Fakat Türkler için en önemli olan ağaç “Kayın” ağacıdır. Kayın kelimesinin kadın anlamına gelmesi, içinden öz olarak kayın sütünün çıkması onun doğurganlığını ifade etmektedir. Hatta bu bağlamda, kayın ağacından türeme inanışı vardır. Dolayısıyla ölülerin, öldükten sonra ağaçla tekrar yaşama ulaşacağı inanışı doğrultusunda mezarları ağaç dibine kazmak gibi bir âdet de bulunmaktadır.
8. Ateş Kültü
Güneşin yeryüzündeki sembolü olarak nitelendirilen Ateş Türk ve Yunan mitolojisi dahil olmak üzere tüm yaşayış ve düşünce biçimlerinde çok kutsal sayılmaktadır. Özellikle kötü ruhlardan korunmak, huzur ve mutluluk için ateş yakılmaktadır. Ateş hem ısınma hem de yemek ihtiyacını karşıladığı için yine oldukça önemli bir unsurdur. Ateş asla söndürülmez, hatta suyla söndürmek yasaktır ve saygısızlık olarak görülmektedir. Eski Türkler tören, toy ve kutlama gibi ayinlerde mutlaka ateş yakmaları ile bilinmektedir.
9. Dağ Kültü
Türk mitolojisinde yer alan en önemli 10 kült arasında Dağ Kültü, direkt olarak Gök Tanrıyla ilişkilendirilen çok önemli bir sembol olarak görülmektedir. Yeryüzünden göğe doğru yükselmeyi ve Tanrıya ulaşmayı sağlayan aracı olarak da görülmektedir. Hatta bu doğrultuda yapılacak tören ve ayin gibi eylemler, özellikle dağ tepelerinde yani Tanrıya en yakın olduğunu düşündükleri yerde yapılmaktadır. İnsanlar, ibadetler ile duaların buradan daha iyi ulaşacağına inanmışlardır. Yüksekliğin, zirvenin simgesi ve göğü yerden destekleyen ulaşılması zor gizemli ve kutsal yer olarak görülmektedir.
10. Ay Kültü
Türk mitolojisinde ay, en önemli kültler listemizde son sırayı almaktadır. Güneş sıcaklığın, ay ise soğukluğun sembolüdür. Ayın da Türk mitolojisi için yine kutsallığı ve Tanrısal bir varlık olması söz konusudur. Büyüklüğü ve parlaklığı güneşten sonra gelmesi gibi özellikleri Türk’leri çok etkilemiştir. Ayın dişi ya da erkek olduğu hakkında farklı görüşler mevcuttur. Fakat çoğunluk ayın erkek olduğu, “ay ata” bugün de kullandığımız “aydede” şeklini desteklemektedir. Ayın evrelerinin de (yarım ay, dolunay, hilal gibi) yaşamı sembolize ettiği düşünülmektedir.
