Ayasofya’dan daha büyük olan Göbeklitepe, 12.000 yıl önce inşa edilmiş, UNESCO tarafından “Dünya Mirası” olarak korunan tarihi bir yapıdır. Kısaca miraslar bakımından dünyanın en zengin coğrafyalarından birine sahip olduğumuzun delilidir. Türkiye’nin en önemli değerleri arasında sayılabilecek tarihin ilk ibadethanesi ve dünyanın sıfır noktası kabul edilen sırlarla dolu kült yapı Göbeklitepe hakkında bilmeniz gereken her şey listesini hazırladık. Keyifli okumalar!

1. Bölgenin Özellikleri

Göbeklitepe, ülkemizin en kalabalık dokuzuncu şehri olan, Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan, peygamberler şehri olarak ün salmış Şanlıurfa’nın Örencik köyünde yer almaktadır. Etrafı Toros ve Karaca Dağları, Fırat ve Harran ovası tarafından çevrilmiştir. Tam 20 futbol sahası büyüklüğünde bir alan kaplamaktadır. 15 metre uzunluğunda bir tepe üzerine kurulmuştur. Üzerinde bulunduğu topraklar kireç taşı bakımından oldukça zengindir. Araştırmacılar toprağın bu zenginliğinin, yapının inşa edilmesinde önemli bir payı olduğunu düşünmektedir. Bir diğer önemli nokta da yapının zemininde bugünkü parke sistemine benzetebileceğimiz su geçirmez terrazo taban bulunmasıdır.

2. Ait Olduğu Zaman Dilimi

Göbeklitepe, İngiltere’deki Stonehenge’ten ve Mısır piramitlerinden bile daha eskidir. Günümüzden tam 12.000 yıl önce yapılmıştır. Ancak bölgede bulunan diğer odaların da ana tapınak ile aynı zamanda yapılıp yapılmadığı bilinmemektedir. Bilim insanları ise, yapının ilk inşasının bundan 2,5 milyon yıl önce yaşanmaya başlayan buzul çağının son dönemlerinde yapılmış olabileceği ihtimali üzerinde durmaktadır. Bu ihtimal, 8.000 yıl sürmüş olan buzul çağının son dönemini geride bırakan insanların yeniden düşünmeye, üretmeye ve inanmaya başladıkları yer, sırlarla dolu Göbeklitepe olabileceğini göstermektedir.

3. Araştırmalara Işık Tutan Keşif

Sırlarla dolu bu yapının insanlık tarihine ışık tutmasını sağlayan ilk isim Örencik Köyü sakini ve Göbeklitepe’nin üzerinde bulunduğu arazinin sahibi Şavak Yıldız’dır. Yıldız, tarlasında çalışırken oymalı bir taş bulmuş ve taşla beraber müzenin yolunu tutmuştur. Ancak zamanın müze müdürünün arkeolojik bilgisi olmadığından bu keşif yalnızca önemsiz bir kireç taşı olarak görülmüş ve Yıldız’dan taşı geri götürmesi istenmiştir. Ancak çiftçinin itirazı üzerine taş müzede sergilenmeye başlanmıştır. Yıllar sonra Yıldız’ın bu keşfinin hem ülkemiz hem de dünya tarihi için ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu açıkça görmekteyiz.

4. İlk Arkeolojik Kazılar

Bölgenin ilk arkeolojik kazılarını Klaus Schmidt gerçekleştirmiştir. Alman bir arkeolog ve tarihçi olan Schmidt, bu kült yapıyı araştırmaya 1995 yılında başlamıştır. Burada 20 yıl boyunca araştırmalarına devam eden Schmidt, araştırma sonuçlarına ve bölgeye ait çıkarımlarına yer verdiği “Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbeklitepe, En Eski Tapınağı Yapanlar” adını taşıyan bir kitap kaleme almıştır. Schmidt 2007 yılında bu önemli kazının başkanlık görevini de üstlenmiştir. Bu önemli bilim insanına saygı ifadesi olarak, 2014’te hayata veda etmesinden hemen sonra bölgedeki bir yürüyüş yoluna adı verilmiş ve kendisi için bir anı evi yapılmıştır.

5. Göbeklitepe’nin Gizemli Mimarları

Göbeklitepe’yi inşa eden insanlar küçük klanlar halinde göçebe bir yaşam süren avcı toplayıcı insanlardı. Geçimlerini meyve yiyerek ve hayvan avlayarak sürdürüyorlardı. Kalacakları yerlerde, tahtadan kulübe benzeri yapılar ile geçici köyler kuran bu insanları gizemli yapan özellik ise, yalnızca keskin taşlar kullanarak bu kadar büyük bir yapıyı nasıl inşa ettikleri ve yerleşik bir hayatları olmamasına rağmen neden bir tapınak yapma ihtiyacı duyduklarıdır. Ayrıca bu inşaatı diğer klanlarla birlikte mi yoksa ayrı mı gerçekleştirdikleri henüz bilinmemektedir. Ancak araştırmacıların dikkatini çeken bir diğer nokta daha vardır: “Belki de asıl önemli olan bu tapınağın nasıl yapıldığı değil, neden yapıldığıdır.”

6. Hala Saklı Olan Odalar

Sırlarla dolu Göbeklitepe hakkında jeoradar denilen bir tarama sistemiyle yapılan araştırmalarda ortaya çıkan 16 adet ayrı oda bulunduğu bilmeniz gereken her şey bu başlıkta kaleme alınmıştır. Bulundukları yerlerin ana tapınağa ne kadar uzak veya yakın olduğu bilinmemekle birlikte bu odalar hala gün yüzüne çıkmayı beklemektedir. Araştırmalar devam ederken bu odalar ve hali hazırda bulunmuş olan odalar hakkında bildiklerimiz ise, dönemde odalara yukarıdan girildiği için hiçbirinin kapısının olmaması, hepsinin C harfi şeklinde yapılmış olmasıdır. Bölgedeki bütün odaların aynı zamanda yapılmadığını, hatta bazı odaların ana tapınaktan birkaç bin yıl önce yapılmış olabileceği de düşünülmektedir.

7. Göbeklitepe’nin Gizemli Sütunları

Göbeklitepe’de 200’den fazla sütun bulunmaktadır. Bu sütunların her biri 24 ton ve hepsi T harfi şeklindedir. Bilim insanları hala bu sütunların neden T harfi şeklinde olduğunu, bunun bir şeyi sembolize edip etmediğini araştırmaktadırlar. Sütunlar hakkında geçmişte ortaya atılan bir teori sütunların gökyüzünün en parlak yıldızı olan Sirius yıldızının konumuna göre inşa edildiğiydi ancak gökbilimciler tarafından bu teorinin yanlış olduğu bildirilmiştir. Bir diğer gizem de 24 tonluk, neredeyse bir iş makinesi ağırlığında olan bu sütunları 40-50 kişilik klanlar şeklinde yaşayan insanların, kilometrelerce uzakta bulunan taş ocaklarından nasıl taşıyıp bu alana getirdikleridir.

8. Sırları Çözülemeyen Figürler

Yapıdaki T şeklinde sütunların neredeyse hepsinin üzerine tilki, yılan, akbaba, aslan, örümcek, yabani sığır, turna, leopar ve leylek gibi birçok hayvan figürü ustalıkta yontulmuş ve işlenmiştir. Bu figürlerin ortak özellikleri ise hepsinin saldırmaya hazır bir şekilde resmedilmiş olmasıdır. Hayvan figürlerinin yanında, sütunlarda başsız insanların başlarının akbabalar tarafından taşınması gibi hala akıllarda soru işaretleri yaratan ve sırları çözülemeyen figürler ve anlamlandıramadığımız semboller de vardır. Sütunları üzerinde resmedilenlerin bir hikayeyi mi yoksa ibadethanede gerçekleştirilen ritüelleri mi anlattığı hala bilinmemektedir.

9. Yerel Halkın Düşünceleri

Göbeklitepe’nin taşıdığı enerjiyi ve insanlar üzerinde sahip olduğu etkiyi görmek için 12.000 yıl geriye gitmenize gerek yoktur. Bölge halkı, hem tarlayı sürerken çıkan kalıntılardan buranın eski bir köy olduğunu bilmekte hem de geçmişten beri Göbeklitepe’de bir farklılık olduğunu hissetmektedir. Zamanında orada bulunan yalnızca bir büyük ağaç olduğunu, ağacın her yerden görülebildiğini ve bunun sanki bir mesaj olduğunu düşündüklerini, hastalar şifa bulsun, çocuğu olmayan kadınlar çocuk sahibi olsun diye Göbeklitepe’ye gittiklerini söyleyen yerel halk, bölgeye gittiklerinde ferahlık benzeri bir enerjiyi hissettiklerini de belirtmektedir.

10. Göbeklitepe’nin Medyadaki Yeri

Sırlarla dolu bu kült yapı hakkında daha çok ve detaylı bilgiye sahip olmak için ulaşılabilecek yüzlerce kaynak vardır. Bunlardan en ünlüleri daha önce de bahsettiğimiz Klaus Schmidt’in Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbeklitepe, En Eski Tapınağı Yapanlar isimli eser. Andrew Collins’in kaleme aldığı Göbeklitepe ve İnsanlığın Doğuşu ve TRT Belgesel’in yapmış olduğu Gizemli Tarih: Göbeklitepe belgeselidir. Ayrıca Göbeklitepe’nin tüm dünyada daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlayan ve ülke turizmini de pozitif yönde etkilemiş, Netflix’in başrolünü Beren Saat’in üstlendiği Atiye isimli yapım da gerçeklerden ilham alan kurgusuyla oldukça ses getirmiştir.