İtalyan artist Michelangelo, Medici Ailesi ile geçirdiği süre boyunca Floransa’da bir dizi eser üzerinde çalışmıştır. Ancak, ünlü ressam 1490’lı yıllarda Floransa’dan ayrılmaya karar vermiş ve kısa bir süre Venedik, daha sonra Bologna’da yaşamıştır. Ardından 1496-1501 yılları arasında yaşadığı Roma’ya gider. Jean Bilhères isimli bir kardinal, 1497’de Michelangelo’yu işe alır. Kardinal, Michelangelo’dan bir heykel yapmasını ister. Ortaya çıkan çalışma o kadar başarılı olacaktır ki, daha önce yapmış olduğu işlerden farklı olarak Michelangelo’nun kariyerine başlamasına da yardımcı olur. Bizler de buradan yola çıkarak, Michelangelo’nun büyüleyici Pietà heykeli hakkında bilmeniz gerekenler nelerdir, araştırdık. Bulduğumuz enteresan bilgiler ile sizleri baş başa bırakıyor ve keyifli okumalar diliyoruz!
1. Fransız Bir Kardinalin Cenazesi
Jean Bilhères de Lagraulas, uzun yıllar Roma’da bulunan Aziz Petrus Bazilikası’nda (St. Peter’s Basilica) kardinallik yapar. Kardinal, ölümünden çok sonra dahi hatırlanmak için bir heykel yaptırmak ister. Bu amacı gerçekleştirebilmek için de ünlü ressam Michelangelo’dan özel birkaç istekte bulunarak San Pietro’daki mezarı için heykeli sipariş eder. O dönemlerde bir yandan da Kuzey Avrupa civarında Meryem Ana’nın İsa’yı yerden kaldırdığı trajik sahne epey popülarite kazanmaktadır. Dolayısıyla kardinal, ressam Michelangelo’dan bu anı tekrar canlandırmasını ister. Michelangelo’nun asıl amacı ise Roma’da bulunan mermerden yapılmış eserler arasında en iyisini yapmaktır, ki yapar da. Pietà heykeli gelmiş geçmiş en muazzam çalışma olarak da sayılır. Hatta öyle ki, bazı eleştirmenler Sistin Şapeli’nin tavanı ve David heykelinden bile daha iyi olduğundan bahseder.
2. 200 Yıllık Macera
Pietà heykeli, yaklaşık 200 yıldan fazla bir süre sonra Aziz Petrus Bazilikası’na taşınır. Bir geç-Rönesans kilisesi olan bazilika, Pieta heykelini girişinin sağındaki ilk şapelin içerisinde muhafaza etmektedir. Orada bulunduğu sırada Vatikan şehrini ziyarete gelen sayısız turiste tanıklık eder. Michelangelo’nun büyüleyici Pietà heykeli hakkında bilmeniz gerekenler arasında önemli noktalarından biri de eserin tek bir mermerden oyularak yapılmış olduğudur. Özellikle, mayınlı olduğu bilinen bir İtalyan bölgesinden çıkarılan Carrara mermerini kullanmıştır. Beyaz ve mavi bir taş olan Carrara mermeri, Antik Roma zamanlarından itibaren pek çok heykeltıraşın kullandığı gözde bir araç haline gelir. Haliyle Michelangelo’nun dikkatle seçtiği ve uyguladığı bu detaylar Pieta heykelini olduğundan daha değerli hale getirir.
3. Michelangelo’nun İmzaladığı Tek Eser
Eğer biraz yakından bakılırsa, Meryem Ana’nın göğüs kısmında bulunan kemerin üzerinde ressamın imzası bulunmaktadır. 16. Yüzyıl sanat tarihi uzmanı Giorgi Vasari’nin açıklamasına göre, bir gün Michelangelo ona tuzak kurulan bir yere girer. Mekânın içerisinde Lombardy’den gelen bir çoğunluk vardır. Ressamı yücelten kişilerin arasından birisi diğerine Michelangelo’nun ne yaptığını sorunca adam “Milan’lı Kamburumuz” (Our Gobbo from Milan) şeklinde bir cevap verir. Michelangelo ise sessizliğini korur fakat garip bir şekilde yaptığı eserlerin bir jenerasyondan ötekine aktarılması gerektiği kanısına varır. Bir gece kendisini aynı yerde vurur ve getirdiği oyma aletlerini kullanarak esere imzasını atar. Ne yazık ki yaptığı eylemden daha sonraları pişmanlık duyan Michelangelo, bir daha asla hiçbir eserine imzasını bırakmaz.
4. 24 Yaşındaki Genç Michelangelo
Michelangelo, her ne kadar gerçekleştirdiği eylemden pişmanlık duymuş olursa olsun, attığı imza sayesinde günümüzde dahi varlığını sürdüren bir üne kavuşmuştur. Zamanla çok daha fazla sevilen eser, turistlerin ve yabancıların da oldukça ilgisini çeker. Michelangelo Pietà heykelini henüz 24 yaşındayken yapar. 88 yaşına kadar yaşayan sanatçı, haliyle ustalık eserinin getirdiği tüm avantaj ve övgülerin keyfini çıkarır. Bununla birlikte heykel, ressamın Meryem Ana tasviri sebebiyle çokça defa eleştirilere maruz kalır. Bazı kilise gözlemcileri, İsa’nın kendi ölümünün anlatıldığı heykelde Meryem Ana’nın 33 yaşında bir oğula sahip olamayacak kadar genç yansıtıldığı belirtirler. Michelangelo ise kendisinin biyografi yazarı olan Ascanio Condivi’ye seçiminin sebebini enteresan bir şeffaflık ile açıklar. “Cinsel ilişki yaşamayan kadınların, yaşayanlara oranla çok daha genç kaldıklarını bilmiyor musun? Ya Meryem’in durumunda o şehvetli arzuyu zerre yaşamamış birinin ne kadar genç kalabileceğini?”.
5. Meryem Ana’nın Tasviri
Şüphesiz ki Michelangelo, klasik güzelliğin Natüralizm ile birleşerek ortaya çıkardığı Rönesans idealleriyle olan ilişkisinden dolayı yüzyıllar boyu yüceltilmiştir. Günümüzde dahi yaptığı tüm eserler bilinmese bile herkes Michelangelo’nun ismini en az bir kere duymuştur. Rönesans etkileriyle alakalı bir başka durum ise heykelin bir piramidi andırıyor olmasıdır. Meryem Ana’nın başından itibaren kollarına ve oradan da cüppesinin kenarlarına doğru dikkatlice bakıldığında bir üçgen şekli oluşturur. Hatta biraz daha yakından bakıldığında Meryem’in kafasının vücuduna oranla daha küçük olduğu anlaşılmaktadır. Michelangelo, Meryem’in ölçülerini düzenlerken realisttik oranlar uygulamaz. Aksine zihninde canlandırdığı gibi oğlunu kucağına alan bir anne tasviri yaratır. Bu yüzden, heykelin destek kısmını büyük ölçülerde yapar. Michelangelo, bu şiirsel lisans formunu canlandırabilmek için ise kibar örtülü giysiler yaparak Meryem’in gerçek dolgunluğunu kamufle eder.
6. Pietà Heykeline Yapılan Acımasız Saldırılar
Michelangelo’nun büyüleyici Pietà heykeli hakkında bilmeniz gerekenler şeylerden bir tanesi de ressamın yalnızca bu heykel ile değil, eserleriyle olan ilginç ilişkisidir. Heykellerine bağırmak, hatta zaman zaman aletleriyle onlara saldırmak gibi garip alışkanlıkları olduğu söylenir. Ancak, 1972 yılı bir pazar günü Pentecost’taki Pietà’ya bir saldırı gerçekleşir. Macar ve işsiz bir jeolog olan Laszlo Toth, Aziz Petrus Bazilikası’ndaki parmaklıkların üzerinden atlayarak kötü şöhretini kazanmayı başarır. Çekiç kullanarak toplamda 12 darbe ile Meryem Ana’nın önce kolunu keser. Ardından burnunun ucunu kırar ve yanağı ile sol gözüne zarar verir. Yetkililer, Toth’u paha biçilemez sanat eserini yok ettiği için cezai olarak kovuşturmamayı seçerler. Bununla birlikte, Roma mahkemesi Toth’u “sosyal açıdan tehlikeli bir kişi” olarak nitelendirir. Hemen ardından da adamı iki yıl süreyle bir akıl hastanesine yatırmaya karar verir. Tedavisi bittikten sonra ise sınır dışı eder.
7. Tartışma Konusu Olan Restorasyon
Bir sanat eseri bu şekilde hasar gördüğünde, katılımcılar en iyi çözümü tartışmak zorunda kalır -ya da bırakılır. (Cleveland’ın bir bombalama sırasında parçalanmış The Thinker eseri gibi.) Ya da orijinali değiştirerek eski haline getirmeye çalışırlar. Roma’da bulunan Vatikan şehri ise bu konuyla ilgili üç farklı tartışmaya maruz kalır. İlki, Pietà’ya verilen hasarın artık heykelin anlamının bir parçası olduğudur. Yani modern çağın şiddetini simgeler. Diğer ikisi ise bu ciddi saldırıyı hatırlatmayı savunur. Buradan yola çıkarak heykelin onarılmasını, ancak görünür dikişlerle birlikte yapılmasını önerirler. Nihayetinde, gözlemciler Toth’un Michelangelo’nun şaheserine bile dokunduğunu bilmesini imkânsız kılmak isterler. Dolayısıyla kusursuz bir restorasyon gerçekleştirme kararı alınır.
8. 10 Aylık Bir Restorasyon Süreci
Usta zanaatkârlar, Pietà’dan koparılan yüz parça mermeri toplar ve hepsini tekrar bir araya getirir. Zanaatkârlar, yaklaşık 5 ay kadar heykelin etrafında kurulmuş olan derme çatma bir laboratuvarın içerisinde çalışırlar. Bu süre boyunca da topladıkları tüm küçük parçaları bir araya getirmeye çalışırlar. Ardından onardıkları parçaları, görünmez bir yapıştırıcı ve mermer tozu kullanarak Pietà’nın üzerine yapıştırırlar. Tüm yedek parçaları boşluklara doldurduktan sonra entegre restorasyon tamamlanır. Son adım ise restore edilen çalışmanın kurşungeçirmez bir camın arkasına alarak güvende tutmaktır. Üstelik bu Pietà’nın ilk kez kurşungeçirmez camın arkasında kalışı değildir. Vatikan, 1964 yılında Pietà heykelini Amerika Birleşik Devleti’ne ödünç verir. Eser, bir dönem New York Dünya Fuarı’nda sergilenecektir. Eserin güvenliğini sağlamak için ağırlığı 2 tonun üzerinde, pleksiglas tabakadan oluşan bir bariyer kurarlar.
9. Pietà Saldırısının Beklenmedik Sonuçları
Pietà heykelinin özenle yapılan restorasyonu sırasında, zanaatkârlar bir parçanın üzerinde gizli bir imza keşfederler. Meryem Ana’nın sol elinin kıvrımlarında, Michelangelo’yu temsil ettiğine inanılan ince bir “M” harfi vardır. Buna ek olarak, Kasım 2016’da Amerikalı sanat tarihçisi Roy Doliner bir iddia da bulunur. Ona göre, 15. yüzyılın sonlarından kalma restore edilmiş 12 inçlik bir heykelin, Michelangelo’nun Pietà’sı için deneme sürüşü görevi görür. Ayrıca Doliner, uzun süredir yanlış tanımlanan bir Michelangelo parçası olduğunu iddia eder. Meryem ve İsa’nın küçük bir heykeli, daha önce 15. yüzyılın ünlü heykeltıraşı Andrea Bregno’ya atfedilmiştir. Ancak Doliner, bu parçanın komisyonunu güvence altına almak için kardinal Jean Bilheres’e verilen bir tür kavram kanıtı olduğuna inanmaktadır.
10. Son Bir Defa Pietà
Michelangelo, kendi döneminde yaşayan hemen hemen herkesten çok daha uzun bir yaşam sürmüştür. 1564 yılında, 89. yaş gününe 3 hafta kala hayata gözlerini yumar. Michelangelo, yaşlılık yıllarında da çeşitli heykeller ve “Pietà”lar üzerinde çalışmaya devam eder. Bunlardan bir tanesi, 195 santimetre (77 inç) yüksekliğinde olan “Rondanini Pietà” isimli heykelidir. Elbette Michelangelo’yu bu kadar değerli ve ilgi çekici yapan bazı spesifik noktalar vardır. Bunlardan bir tanesi de son heykelidir. Önemi ise Meryem Ana’nın İsa’nın cesedinin yasını tutmasıyla aynı kavrama sahip olmasıdır. Michelangelo, ölümünden yalnızca 6 gün öncesine kadar bu son heykeli üzerinde çalışmaya devam eder. Bu durum aynı zamanda ünlü ressamın gerçekten sevdiği bir şeyi yaparken hayata gözlerini yumduğu anlamına gelir.