Çevremizdeki her şeyde matematik vardır. Matematik yapılmayan bir yer, bir zaman dahi yoktur. Matematik bilimini tek bir şeyle tanımlamak da olanaksızdır. Matematik bir dil, bir sanat, bir oyun, bir araç, hatta bir kültürdür… Liste böyle uzar gider. Çok eski zamanlardan beri varlığını sürdüren matematik için ölümsüzdür de diyebiliriz. Geçen yıllar boyunca birçok bilim insanı hayatını matematiğe adamış ve matematik aşkına düşmüştür. Bu kişiler düşünme pratiğinin de getirisiyle birçok bilim dalında çalışmalar yapmış, dünyaya katkılar sağlamıştır. Biz de sizlere matematik kültürünün gelişmesine katkı sağlayan, matematik aşkına düşmüş filozoflar listesini hazırladık. Keyifli okumalar!
1. Ömer Hayyam (1048-1131)
Matematik kültürünün gelişmesine katkı sağlayan filozoflardan biri Ömer Hayyam’dır. 1048 yılında İran’da doğmuştur. Ömer Hayyam matematikçi, filozof, şair ve astronomdur. Fizik, tıp ve müzikle de ilgilenmiştir. O, saraylarda görev almaktan hoşlanmamış ve hayatını bilime ve sanata adamıştır. Rubaileriyle ölümsüzleşmiştir. Dörtlükleri aşktan, şaraptan, eğlenceden dem vursa da okumasını bilene öğütleri çoktur. Matematiğin her iki yanına katkısı olmuştur. Yani hem geometri hem de cebir alanında çalışmaları vardır. Bugün ispatlanan birçok teoremi, o sekiz asır önce açıklamaya çalışmıştır. Öklid’in çalışmalarına alternatifler üretmiştir. Cebirde ise bugün denklemlerde hepimizin kullandığı “bilinmeyen” anlamında kullanılan “x” ile ifade edilen kavramı ilk Hayyam kullanmıştır. Bu çalışmalarını topladığı birçok eser bırakmıştır günümüze ve hala da bunları etkin bir şekilde kullanmaktayız.
2. Niels Henrik Abel (1802-1829)
1802 yılında Norveç’te doğmuştur. Niels Henrik Abel, sadece 27 yıl yaşamış ve açlıkla sefaletle büyümüştür. 15 yaşına kadar papaz olan babası tarafından eğitilmiştir. Daha sonra Oslo Katedral Okulu’nda eğitim almış ve burada birçok matematikçinin çalışmalarını incelemiştir. 1821 yılında babasının ölümüyle ailesinin yanına dönmek zorunda kalmış ve onlarla ilgilenmiştir. Eğitimine kendisi devam etmiştir. İki yıl kadar kendi kendini eğittikten sonra bilim dergisi olan “Doğal Bilimler Dergisi” onun matematik alanındaki makalelerini yayınlamış ve bu yazılar onun akademisyenler tarafından tanınıp önünün açılmasına katkı sağlamıştır. Bununla birlikte beşinci dereceden polinom denklemlerinin çözümleriyle ilgili çalışmalar yapmıştır. Kısacık hayatı boyunca birçok teorem üretmiş ve sonraki çalışmalara ışık tutmuştur. Sefalet içindeki bu yaşamında verem onun ölümüne sebep olmuştur. Kim bilir, belki de 27 yaşında ölmeseydi, günümüze daha fazla çalışma bırakmış olacaktı.
3. Pierre de Fermat (1601-1665)
Pierre de Fermat, 17 Ağustos 1601 yılında doğmuş, Fransız matematikçi ve hukukçudur. Yargıç olmak için eğitim almış işinden arta kalan zamanda matematikle ilgilenmiştir. Diferansiyel hesabı geometriyle yaklaşarak çözümlemiştir. Sayılar teorisinde önemli çalışmalar yapmıştır. Günümüzde adının anılmasının en büyük sebebi modern sayılar kuramını oluşturmuş olmasıdır. Bu kuramın ispatına ulaşılamamıştır. Halen matematikçiler bu kuramın doğruluğunu ya da yanlışlığını kanıtlamak için uğraşmaktadırlar. Fermat, teoremlerinin çoğunu tamamlamamıştır. Çünkü her zaman üzerinde çalışılması gerektiğini düşünmektedir. Bu yüzden yayınlanan çok az eseri vardır. Basit gibi görünen teoremlerinden birini, matematikçi Euler tam 7 yılda ispatlayabilmiştir. Defterleri karalamalarla doludur. Matematik kültürünün gelişmesine fazlasıyla katkı sağlayan filozoflar arasındaki önemli isim Fermat vebaya yakalanarak 1665 yılında ölmüştür.
4. Cahit Arf (1910-1997)
Cahit Arf, 1910’da Selanik’te doğmuştur. Türk matematikçi ve fizikçidir. Dört yaşındayken ailesiyle birlikte İstanbul’a yerleşmiştir. Bir süre burada kaldıktan sonra İzmir’e geçerek matematik çalışmalarına başlamıştır. Hayatı boyunca Almanya, Fransa gibi ülkelerde eğitimler alıp tezler hazırlamıştır. Cahit Arf cebir, sayılar teorisi, elastisite teorisi, analiz, geometri ve mühendislik matematiği gibi çeşitli alanlarda çalışmalar yapmıştır. Matematiğe kendi adını verdiren Hasse-Arf Teoremi, Arf Değişmezleri gibi teoremleri bulmuştur. Birçok okulda matematik öğretmenliği yapmış, Türkiye’ye döndüğündeyse Türkiye Bilimsel Teknik Araştırma Kurumu, TÜBİTAK, kurulmasında etkili olmuştur. Matematik dünyasına çokça katkısı olmuş ve matematiği hep yaşam tarzı olarak görmüştür. Öğrencilerine “Matematiği ezberlemeyin, kendiniz yapın ve anlayın.” demiştir.
5. George Boole (1815-1859)
Matematik külltürünün gelişmesine katkı sağlayan filozoflardan biri de George Boole’dur. Bu filozof, 1815 yılında doğmuştur. Hayatını eğitime ve matematiğe adamıştır. Daha yirmi yaşındayken özel okul açmış ve matematiği en iyi şekilde öğretmeyi amaç edinmiştir. Matematikte anlaşılması zor olan birçok eseri kendi başına anlamıştır. Cebirsel denklemler üzerine çalışarak invaryantları keşfetmiştir. 1848 yılında “Mantığın Matematik Analizi” adlı bir çalışması yayınlanmıştır. Çalışmalarını devam ettirerek 1854 yılında mantık ve olasılık üzerine bir eseri, 1859 yılında ise Diferansiyel Denklemler isimli eseri yayınlanmıştır. Hayatını matematiğe, mantık felsefesine ve eğitime adayan bu bilim adamının ölümü de, yağmurlu bir günde ders vermek için yürürken ıslanarak akciğer hastası olmasıyla olmuştur. George Boole 1864’te İrlanda’da vefat etmiştir.
6. Augustin Louis Cauchy (1789-1857)
1789’da Paris’te doğmuştur. Yazımızda bahsi geçen filozoflardan Fermat’ın teoremlerinden birini ispatlamıştır. 1814 yılında, karmaşık fonksiyonlar kuramını geliştirmiştir. Çalışmalarıyla birçok ödül almıştır. Geliştirdiği çalışmaları öğrenebilmek için her yerden önemli bilim insanları gelerek çalışmalarını takip etmişlerdir. Uygulamalı matematiğin neredeyse her bölümüyle ilgilenen Cauchy, çözümleme üstüne yaptığı çalışmalarla tarihe geçmiştir. 1821’de Cours d’analyse adlı kitabı yayınlanmıştır. Bu kitabında çözümlemenin ana ilkelerini incelemiş ve elementer fonksiyonların ve serilerin anlaşılmasını sağlamıştır. Gökbilim araştırmaları ve hesaplamalarını da kolaylaştırmıştır. Onun matematikte çalıştığı konular çok kapsamlıdır ve her alana yardımcı olabilecek niteliktedir. Matematiğe yapmış olduğu katkılar sayesinde birçok bilim dalına faydası dokunmuştur.
7. Ali Nesin (1956)
1956 yılında İstanbul’da doğmuştur. İlkokul eğitimini İstanbul’da aldıktan sonra liseyi İsviçre’de bir okulda tamamlamıştır. 1977 yılında Paris Diderot Üniversitesi’nde matematik alanında uzmanlaşarak “usta” unvanını almıştır. Mantık ve cebir konularında çalışmaları olmuştur. 2007’de Nesin Matematik Köyü’nü kurması onun birçok matematikçi tarafından destek görmesini sağlamıştır. Bu sayede ödüller almıştır. Felsefeyle ilgilenmiş, 2016’de Nesin Felsefe Köyü’nü kurmuş ve yöneticiliğini de üstlenmiştir. Sadece kendisi matematiği, sanatı, felsefeyi sevmekle kalmamış, gençlere de sevdirmek için uğraşlar vermiştir. Gençlere; Matematik Canavarı, Matematik ve Doğa, Matematik Portleri gibi birçok eserler vermiştir. Fen liseleri için ve akademik düzeydeki lisans ve yüksek lisans öğrencileri için de kitapları bulunmaktadır. Öğrenme aşamasındaki her birey için seviyesine uygun kitaplar yazarak, matematiği herkese aşılamıştır.
8. Leonhard Euler (1707-1783)
1707 yılında İsviçre’de doğmuştur. Matematiğe katkılarıyla bilinen 18. Yüzyılı en önemli bilim insanlarından biridir. Matematik alanında o kadar çok çalışması vardır ki, bunların bütünü 70 cildi geçmektedir. Hem var olan teoremleri geliştirmiş hem de matematiğe tamamen yeni birçok terim kazandırmıştır. Özellikle modern matematik terminolojisinin yaratılmasında öncü olmuştur. Sadece matematik alanında değil; uzay zaman mekaniği, ay teorisi, tıp, botanik gibi alanlarda da çalışmaları olmuştur. Kendini araştırmaya okumaya verdiği zamanlarda, öğrendiklerini tekrar tekrar düşünerek onları hafızasında tutmanın yollarını bulmuştur. Her alanda birçok çalışması bulunduğundan ve bilime sağladığı katkılar sonucunda bütün eserlerinin toplanması için 1907 yılında İsviçre Bilimler Akademisi tarafından bir proje başlatılmıştır. Hala da çalışmaları devam etmektedir.
9. Evariste Galois (1811-1832)
Fransız matematikçi Evariste Galois 1811 yılında doğmuştur. Matematik alanındaki çalışmaları daha genç yaştayken başlamıştır. Bir polinomun köklerinin çözümlenebilmesi için var olan bir probleme açıklık getirmiştir. Galois’in müthiş bir zekası vardır, matematik ve geometri alanında yayınlanmış kitapları roman okur gibi keyifle okumuş ve uzmanlaşmıştır. 1828 yılında École Normale adlı matematik enstitüsüne girerek sonsuz kesirler üzerine ilk çalışmalarını yapmıştır. Daha iyi bir enstitüye girmek için çaba göstermiş ve başvurularda bulunmuştur. Fakat kabul edilmemiştir. Kabul edilmemesinin sebebi de hem hazırlamış olduğu yazılarda açıklamalarını çok üstünkörü yapması hem de babasının intiharıyla değişen ruh hali sonucu sınav yapan kişilerin yetersizliğine sinirleniyor olmasıdır. İlk girdiği enstitüden kovulan Galois, politik sebeplerden ötürü girdiği hapishane sonrası da 1832 yılında vurularak öldürülmüştür.
10. Harezmi (780-850)
Harezmi 780 yılında doğmuştur. Matematik, gökbilim ve coğrafyayla ilgilenmiştir. Bağdat Saray Kütüphanesi’nin idaresinden sorumlu olmuştur. Bu sayede kütüphanenin eserlerinden yararlanmış ve kendini eğitmiştir. Matematik alanında ondalık sistemi batıya tanıtmıştır. Tamamlama ve Dengeleme ile Hesaplamaya Dair Özlü Kitabı’nda doğrusal ve ikinci dereceden denklemlerin ilk sistematik çözümlerini açıklamıştır. Cebir alanında yaptığı çalışmalar 16. yüzyıla kadar okullarda ders kitabı olarak okutulmuştur. Astronomi alanında yayınlanan eseriyle güneşin ve o zaman bilinen beş gezegenin hareketlerini anlatır. Coğrafya alanında da birçok çalışması olmuştur. 830 yılında 70 bilim adamıyla birlikte dünya haritasını çizmiştir. Bugün kullandığımız dijital dünyanın temeli olan ikilik sayı sistemini kurmuştur. (dijitalde her şey 1 ve 0 sayısıyla kodlanır). Bu çalışmalar sebebiyle “cebirin babası” olarak bilinir.
11. Jean-Baptiste Joseph Fourier (1768-1830)
Fransız matematikçi ve fizikçidir. 1768 yılında doğmuştur. Dokuz yaşında hem annesini hem de babasını kaybetmiştir. Bundan güç alarak kendi kendini yetiştirmiştir. Yirmili yaşlarda denklem çözümleriyle ilgili bir çalışmasını akademiye sunmuştur. Birkaç okulda matematik öğretmenliği yapmıştır. Fourier Serilerini ve Fourier Analizlerini oluşturmuştur. Bilime ve matematiğe yaptığı katkılardan ötürü Napolyon 1798 yılında Mısır’a giderken onu yanına almış ve bilim heyetinin başına atamıştır. Daha sonraları ısı taşınımının matematiksel esasları üzerine çalışmalar yaparak en önemli eseri olan “Isının Analitik Kuramı” adlı yapıtını ortaya çıkarmıştır. O dönemde iktidarın sürekli el değiştirmesi sebebiyle zor durumlarda kalmış ve çalışmalarına gölge düşmüştür. 1830 yılında da kalp hastalığı sonucu hayatını kaybetmiştir.
12. Carl Friedrich Gauss (1777-1855)
Matematik kültürünün gelişmesine katkı sağlayan filozoflar listemizin sonunda Carl Friedrich Gauss var. Gauss, 1777 yılında Almanya’da doğmuştur. Matematikçi, fizikçi, coğrafyacı ve astronomdur. “Matematikçilerin Prensi” ve “antik çağlardan beri yaşamış en büyük matematikçi” gibi isimlerle bilinir. Gauss’un dahi olduğunu gösteren birçok hikaye vardır. 20 yaşına gelmeden birden fazla keşif yapmıştır. Sayılar kuramını anlatmış olduğu en önemli eserini 21 yaşındayken tamamlamıştır. Geometri, jeodezi, elektrik, manyetizma gibi alanlarda çalışmalar yapmıştır. Çalışmalarına çok önem vermiştir. Bir işi bitirmeden masa başından kalkmak istememiştir. Mükemmeliyetçi bir kişiliğe sahip olduğundan çalışması olgunlaşmadan onları yayına vermemiştir. Bu durumu kendisi “az ama olgun” deyimiyle belirtmiştir. Ölümünden sonra defterlerine bakıldığında başka matematikçilerin keşfettiği durumları o zaten çok önceden keşfetmiştir. Bu dahi matematikçi, 78 yaşında hayatını kaybetmiştir.
