İlköğretim hayatımız boyunca bize hep bitkilerin hayatta kalmak için fotosentez yapmaya ihtiyaçları olduğu ve klorofil barındırıldıkları anlatıldı. Güneş ışığına ihtiyaç duymadan fotosentetik olmayan bitkiler hakkında çok az veri bulunuyordu. Bazı bitkiler bir parazit olarak yaşamını sürdürürken bir kısmı ise çevrelerindeki mantarları kolonileştirerek besin ve enerji ihtiyaçlarını karşıladığı yakın zamanlarda bilim insanları tarafından keşfedildi. Sizler için fotosentez yapmadan ve ışığa ihtiyaç duymadan yaşamını sürdürebilen bitkilerin birbirinden ilginç özellikleri sıralandı. Keyifli okumalar!
1. Epifagus Americana
Klorofil ve yaprakları olmayan bu, kayın ağaçlarında yaşayan parazit bir bitkidir. Yerin üstünde görülen, bitkinin sadece çiçek açan kısmıdır. Ağustos ve Ekim ayları arasında Epifagus Americana iki farklı türde küçük morumsu çiçek üretir; kendi kendine tozlanan çiçekler ve çapraz tozlanan çiçekler. Bu çiçekler yaz sonu ve sonbaharda açar ve sonbaharın sonlarında kahverengileşir ve ölürler. Soğuk havalarda besin kaynağını tüketmemek için ev sahibi kayın ağacıyla birlikte uykuya dalar. Derinlerde, Epifagus Americana kış aylarında yerin altındaki kayın köklerine bağlanarak yaşar. Parazit bir bitki olmasına rağmen kısa ömürlü olduğu için konak bitkiye hiçbir şekilde zarar vermez.
2. Neottia Nidus-Avis
Fotosentez yapmayan birkaç orkide çiçeği türü bulunur ve Neottia Nidus-Avis de onlardan biridir. Bu bitki Avrupa ve Kuzey Afrika’ya özgüdür ve Türkiye’de de bulunur. Besinlerini çürüyen organik maddelerden alır. Yeşil yaprakları olmayan üç İngiliz orkidesinden biridir. Klorofil içermeyen ve fotosentez yapmadan yaşamını ilginç özellikleri ile sürdürebilen bitkilerin arasında en yaygın olan türlerden biridir. Kuş yuvası orkidesi, besinlerin çimlenip büyümesi için tamamen topraktaki bir mantarın yardımına bağlıdır. Bunun yerine ağaç köklerinde parazit olarak büyür; kahverengimsi sarı çiçeklerinin hastalıklı görünümü bundandır.
3. Orobanche
Ülkemizde canavar otu olarak da bilinen Orobanche çok az veya hiç klorofil üretmedeğinden ötürü fotosentez yapmadan yaşamını sürdürebilen ve kökü bulunmaması gibi ilginç özellikleri olan bitkilerin arasındadır. Kök yerine diğer bitkilerden beslenmesine yarayan küçük emici organları bulunur. Canavar otlarının 150’ye yakın farklı alt türleri bulunmaktadır. Birçoğu tarım alanlarına zararlı olarak bilinir. Sebze mahsullerinde, özellikle domateslerde önemli kayıplara neden olabilir. En kötü durumlarda, daha fazla yayılmayı önlemek için karantinaya alınan alanları yoğun bir şekilde istila edebilir.
4. Cuscuta
Halk arasına küsküt olarak adlandırılmıştır. Fotosentez yapmadan yaşamını sürdürebilen, Orta Asya ve Avrupa’da oldukça yaygın olan bitkilerin arasındadır ve ilginç özellikleri arasında bünyelerinde klorofil barındırmamasına rağmen saplarının pembe renkli olması bulunur. Kekik, yonca veya ısırgan otu gibi bitkilere sarılıp büyüdüğü gibi ağaçlara da sarılabilir. Tohumdan çıktığı andan itibaren uzuvlarını konakçı bitkinin dokusuna sokup bünyesine su ve gıda çeker. Bitkiler için ölümcüldür. Ülkemizde verem otu, Çin saçı, şeytan saçı gibi isimler ile de bilinmektedir. Kurtulmanın tek yöntemi fiziksel olarak işgal edilen alandan sökülmesidir.
5. Lathraea
Orta Asya ve Avrupa’nın ılıman bölgelerinde görülebilen Lathraea odunsu bitkilerin köklerinde yaşayan parazit bir bitkidir. Bitkilere renklerini veren klorofilden yoksun olmasına rağmen ilginç ve güzel bir görünümü bulunmaktadır. Genellikle kızılağaç, dişbudak, kayın ve karaağaç gibi ağaçların köklerine yerleşirler. İhtiyaç duyduğu besinleri konak bitkinin köklerinden karşılayabildiği için yılın çoğu zamanını toprak altında geçirirler. Üreme zamanında çiçek açıp toprağın üzerine çıkabildiği gibi isterse toprağın altında da tohum üretebilirler. Parazit bir bitki olmasına rağmen güzel görünümünden ötürü insanlar tarafından süs bitkisi olarak da yetiştirilebilir.
6. Monotropa Uniflora
Ayrıca hayalet bitki adıyla da anılan Monotropa Uniflora, klorofil içermeyen parazit bir bitkidir. Rengi olmadığı için, pigmentsiz minik pul benzeri yapraklarla şişman beyaz ve mumsu bir görünüme sahiptir. Fotosentez yapmayan bir bitki olduğundan, besin maddelerinin çoğunu aldığı bir tür mantarla simbiyoz ilişki içindedir. Mantara gelince, enerjisinin büyük kısmı Monotropa Uniflora’ya giderken yakındaki kayınlar ve diğer ağaçlarla birlikte yaşar. Monotropa Uniflora yeterince beslendiğinde bitki pembemsi veya beyaz renktedir ancak kurursa siyaha döner. Güneş ışığına ihtiyaç duymadığı için ormanın en karanlık köşelerinde bile yaşamını sürdürebilir.
7. Phoradendron Leucarpum
Halk arasında ökse otu olarak da bilinen Phoradendron Leucarpum parazit bir bitkidir. Ağaçlardan ve çalılardan beslenirler. Beslenirken haustoria adı verilen uzuvlarıyla konak bitkinin dokusuna nüfuz ederek bünyelerine su ve besin çekerler. Konak bitkiler üzerinde büyümeyi azaltma, bodurluk ve ökse otunun yoğun olduğu durumlarda bitkinin ölümü gibi tehlikeli yan etkilere sebep olabilirler. Bu nedenle insanlar tarafından tehlikeli bir bitki olarak sınıflandırılmış olsalar bile eski zamanlarda insanlar tarafından artirit, epilepsi ve yüksek tansiyon gibi hastalıkların tedavisinde kullanılmışlardır.
8. Monotropa Hypopitys
Fotosentez yapmadan yaşamını sürdürebilen, sarıkuşyuvası olarak da bilinen Monotropa Hypopitys diğer bitkilerin arasında renkleri gibi ilginç özellikleri ile dikkat çeker. Fotosentez yapmayan diğer bitkilerin aksine pek çok farklı renge bürünür. Kırmızı çiçekli bir bitkidir ancak yaşamlarının ilk evrelerinde oldukça güzel görünen bir sarı renge sahiptirler. Şubat ve Nisan ayları arasında solmuş gül rengine bürünürler ve çevrelerine güzel koku yayarlar. Eylül ayında ise koku yaymayı bırakırlar ve çiçekleri lavanta rengine bürünür. Çok yıllık bir bitkidir ve besinlerini mantarlardan karşılarlar. Kendi besinini üretemez ve tüm ihtiyacını konak bitkiden karşılarlar. Kestane, meşe gibi ağaçların yetiştiği ormanlarda sıkça görülür.
9. Conopholis Americana
Conopholis, beslenme için konakçı ağaçların köklerine parazit bir bağlantıya bağlı olan fotosentetik olmayan bir bitkidir. Bu bitkinin kendini bağladığı konakçıların çoğu, bölgesindeki kayın ve meşe türleridir. Conopholis ile ilgili ilginç olan bilgi, biyolojik kütlesinin çoğunun yeraltında bulunması ve yaşlı ormanlarda yaygın olmasıdır. Bölgede çok sayıda olduğunda bir ormanın yaşlı olduğunu da söylenebilir. Fidanları yaklaşık 4 yıl kadar yer altında yetişir. Bu zamanlarda kökler, büyük şişmiş yumrular oluşturan ana ağacın köklerine yapışır, toprak üstü kısım çiçek açar ve ölü yapraklardan yükselen çam mısırı veya mısır koçanı gibi görünür.
10. Corallorhiza Striata
Çizgili mercan kökü olarak Türkçeye çevrilebilen bu orkide türü de parazit bir bitkidir. Besinlerini fotosentez yerine öncelikle simbiyoz mantarlar yoluyla alırlar. Hayatta kalmak için ihtiyaç duydukları mineralleri, besinleri ve suyu kendileri için emen bir mantarları kolonileştirerek elde ederler. Bu bitki ilkbahar veya yaz aylarında çiçeklenmeye başlar ve 35’e kadar kırmızı ila sarımsı pembe çiçek üretir. Çizgili mercan kökü orkideleri, ormanlarda ve ormanlık alanlarda ve ayrıca büyük yamalar oluşturdukları göl kıyılarında yetişir. Birçok farklı böcek türü için besin niteliği taşıyan nektar üretirler.
