21. yüzyıl bireyselliğin ön plana çıktığı bir dönemdir. İnsan, toplumsal yaşamdan ve geleneklerden sıyrılıp kendi başına ayakta kalmak zorundadır. Rekabetin ve manipülasyonun çok olduğu bir devirde ayakta kalmak da ancak kendi kabuğuna çekilmekle mümkün olacaktır. 21. yüzyıl insanı, bu bağlamda tarihin tek örneği değildir. Antik Yunan’da Helenizm beraberinde gelen monarşi ile düşünürler de kendi kabuklarına çekilmişlerdir. Bu dönemde doğan öğretilerden biri stoa felsefesidir. Zihinsel değişimle hayatınızı değiştirme sanatı stoa felsefesi hakkındaki bilgileri 21. yüzyıl insanına ışık tutması için derledik. Keyifli okumalar!

1. Stoa Felsefesinin Ortaya Çıkışı

Antik Yunan’da toplumsal refah ve düşünceye önem verilirdi. Ancak Büyük İskender’in kurduğu imparatorlukla şehir devletleri son buldu ve monarşi hüküm sürdü. Düşünceye verilen önem azaldı. Düşünürler kendi kabuklarına çekilirken Tüccar olan Kıbrıslı Zenon elindeki her şeyi kaybetti. Batmış bir tüccar olan Zenon kendini öğretilere verdi. Bireysel özgürlüğü savunan Kynikleri, Sokrates’i, Platon’u ve Herakleitos’u keşfetti ve onların düşüncelerine hayran kaldı. Bu filozofların düşüncelerini harmanlayıp yeni bir stoacılık öğretisini oluşturdu. Stoa Poikile denen yerde (resimlerle süslü, direkli bir galeri) dersler vermeye başlamasıyla Stoa Okulu kurulmuş oldu.

2. Stoa Felsefesinin Temelleri

“Düşünce toplumsal bir değer arz etmediğinde nasıl yaşamalı?” Bu soru stoa felsefesinin temel sorusudur. Stoa felsefesi üç ayaklıdır: Mantık, metafizik, etik. Metafiziği, etiği temellendirmek için kullanmışlar ve mantıkla temellendirmişlerdir. Böylece stoacılık sistemli bir felsefe haline gelmiştir. Sistemlilik onları Kyniklerden ayıran en önemli özelliktir. Etik için giriştikleri ölçü arayışı stoacıları “kavrama” terimine ulaştırmıştır. Her bilimin çıkış noktası bu terimdir. Böylece stoa felsefesine bilimsel bir yön verilmiştir. Etiğin ön plana çıktığı stoa felsefe sisteminde en önemli kavramlar; ölçülülük, bilgelik, adalet ve cesarettir.

3. Stoa Felsefesinde Ahlak

Stoacılıkta ahlak kavramı baş köşeye oturmaktadır. En önemli yaşayış ahlaklı yaşayıştır. Her varlık doğaya uygun yaşadığı müddetçe doğru bir yaşama sergilemektedir. İnsan için de doğaya uygun yaşamak akla uygun yaşamaktır. Aklın insanı götüreceği tek hedef erdem olmalıdır. Erdemli olmak tutkulara ve hazlara yer vermemekle mümkündür. Tutkular ve hazlar insanı yanlış yargılara götürürler. Stoa felsefesinde sağlık, hastalık, şöhret, itibar, zenginlik hatta ölüm iyi ya da kötü değildir. Dışsal faktörler hazza ya da tutkuya dönüşürse erdem köle haline gelmektedir. Dışsal faktörlere bağlı hareket etmemek günümüz insanı için de en sağlıklı yoldur.

4. Stoa Felsefesinde Mutluluk

Yaşamdaki her şeyin dışsal faktörlere bağlı olduğunu fark eden insan hiçbir şeyin gerçekte kendisinin olmadığının farkına varır. Çocuğunu kaybeden bir baba için bile bu durum aynıdır. Bağlılık gerçekleştirmediğimiz durumlarda güçlü kalırız. Stoa felsefesine göre gerçek mutluluk burada yatmaktadır. Olaylara duygulardan sıyrılıp yalnızca bir seyirci gibi bakıldığında zorluklar üstesinden gelinir bir hal almaktadır. Zorlukların etkileri azalmaktadır. 21. yüzyılın koşturmacalı yaşantısında etrafında gerçekleşen olaylara karşı seyirci gibi bakabilen insan diğerlerinden bir adım öne geçmiştir. Mutluluk dışarıda değil içeride, içsel bakıştadır.

5. Stoa Felsefesinde Kader

Stoa felsefesi kader ve irade kavramları konusunda oldukça akılcı bir yol benimser. Dışsal faktörlerden etkilenmemek için bakış açısı değiştirilse de gerçekleşmesi insanın elinde olmayan olaylar gerçekleşir. İnsanın elinde olmadan gerçekleşen her şey kaderdir. Stoacılıkta kadere inanç söz konusudur. Asıl önemli olan insanın, kaderin karşısına çıkardıklarına verdiği tepkidir. İnsan akıl ve irade sahibi bir varlıktır. Tutku ve hazlara yem olmayan bir akılda irade özgürlüğü gelişir. İrade özgürlüğü farkındalık yaratır, insanın sınırlarını bilmesini sağlar. Sınırlarının farkında olan insan doğru eylemler gerçekleştirerek kedi doğasına uygun davranmayı seçebilir.

6. Stoa Felsefesinde İrade

Stoacılık öğretisi her zaman kendi irademizle yapılan eylemlerin başkalarının yönlendirmesiyle yapılanlardan daha erdemli olduğunu söyler. Arzu ve tutkular da iradeyi zayıflatarak insanın doğasını yaşamasını engeller. İçteki gücün kendi ayakları üzerinde durabilen, hiçbir insanın tanıklığına ihtiyaç duymayan bir insanı yönetmesi gerektiğini benimserler. Diğerlerinin verdiği imkanla ışık saçan biri olmak, diğerlerinin yardımıyla elde edilecek sessizliğe ihtiyaç duymak, bunlarda iradeye yer yoktur. İşler zoraki olmadan, aksi yöne kürek çekmeden ve arttırılarak yapılmalıdır. Özetle bir insanın dik durması gerekir stoa felsefesine göre. Dilek tutulması değil.

7. Stoa Felsefesinde İlişkiler

Zihinsel değişimle hayatınızı değiştirme sanatı stoa felsefesi diğer insanlarla olan ilişkilerinizde de yol göstericidir. İlişki içinde olan insanların birbirine aykırı davranmasının doğaya da aykırı olduğunu savunur. İnsanlar tıpkı eller, ayaklar, dişler gibi birbirlerine yardım için doğmuşlardır. Olaylara dışarıdan bakmak diğerlerini umursamamak anlamına gelmemelidir. Stoacılık insanlara karşı ayrım yapılmaması gerektiğini öğütler. Küçük bir çocuğa ve bir imparatora karşı aynı içtenlikle aynı dürüstlükle yaklaşmalıdır. İlişkiler hoşnutsuzluklara yol açtığında ise şu unutulmamalıdır: Dünya değişimdir, yaşamsa kanaat.

8. Stoa Felsefesinde Anı Yaşamak

Stoacılık öğretisinde içinde bulunulan ana kendini vermek çok önemlidir. İçilen kahveyi son kahveymiş gibi içmek, okunulan kitap son kitapmış gibi okumak, Görüşülen kişiyle son görüşmeymiş gibi düşünmek gerekir. Böyle bir düşünce yapılan eylemi daha kaliteli hale getirir. Böylece insan yapılan eyleme tüm benliğiyle kendini verebilir. Güne, yaşamın son günüymüş gibi bakıldığında, işlerde amaçsızlıktan, inanılan düşünceden vazgeçmekten kurtulur insan. Her an, son an olarak algılandığında kendini beğenmişlik ve paylaşılan şeylere olan hoşnutsuzluk yok olur gider. İnsan da anın verdiği gerçek lezzet ve yaşamak için samimi bir gayret kalır.

9. Stoa Felsefesinde Haz

Stoacılıkta hatalar her yönüyle karşılaştırılmıştır. En büyük hataların haz yüzünden yapıldığı sonucuna varılmıştır. Haz yüzünden yapılan hatalar stoa felsefesine göre öfke yüzünden yapılan hatalardan daha büyüktür. Çünkü öfke yalnızca akıldan saptırır fakat hazlar insanı sürükler. Hazlar köleleştirir ve gerektiğinde kötülük yapmaya mecbur bırakır. İnsan doğaya uygun hareket edebilmek ve erdemli olmak için hazlardan kurtulmak durumundadır. Hazlardan kurtulan insan içeriye doğru, gerçek mutluluğa erişebilir. Yargıda bulunma gücünü ancak hazlardan kurtulan insan kullanabilir. Yalnızca hazlardan kurtulan insan aklıyla hareket edebilir.

10. Stoa Felsefesi İçin Okuma Önerileri

Stoacılık öğretisi pek çok düşünürü etkilemiştir. Hatta zamanla dönüşmüş farklı düşünürler öğretiye farklı olgular eklemişlerdir. Günümüze kadar gelen eserler arasında Stoa felsefesini iyi bir şekilde yansıtan kitaplar bulunabilmektedir. Kitaplar yaşamaya dair önermeler içermektedir. Stoa filozofları arasında bulunan ve Roma İmparatoru olan Marcus Aurelius’un kendime düşünceler kitabı imparatorun elinden çıkmış olması bakımından önemlidir. Bir köle olan Epiktetos’un Enkheridion adlı eseri okunmaya değerdir. Ünlü düşünür Seneca da stoa felsefesini benimseyenlerdendir ve Mutlu Yaşam Üzerine / Yaşamın Kısalığı Üzerine adlı eseri insan hayatına ışık tutacak niteliktedir.