Son dakikaya bıraktığımız ödevler için ya da bir tartışmayı kazanmak için kullandığı Wikipedia, bir zamanlar Nil Nehri iken , Nil Nehri’nin kaynağına dönüşmüştür. Avrupa’ da; Fransa, Birleşik Krallık ve “İdari tedbir” nedeni ile ülkemizde yasaklı olan bu site, nereden gelmiştir? Kimler arkasındadır? İşte bu yazımızda yasaklı bölge Wikipedia’nın kuruluş hikayesi listemize bir göz atıyoruz.
1. İlk Adım: Nupedia
Nupedia, 2000 yılında Jimmy Wales tarafından açıldı. Jimmy Wales, bu yeni çevrim içi ansiklopediyi özgün bir kaynak yapma isteğiyle, baş editör olarak Larry Sanger’ı işe aldı. Nupedia, ilk zamanlarında popüler bir site olmasına rağmen, zaman geçtikçe makaleleri yazmak uzun sürdüğü için popülerliğini kaybetti. Etkileşimin olmaması da bu siteyi öldürdü.
2. Her Şey Bir Fikirle Başladı
Baş Editör Sanger daha sonra, Ben Kovitz adında bir araştırmacı ile tanıştı. Kovitz’in bir fikri vardı: “wikiler” Bu konsepte göre kullanıcılar, birlikte çalışarak içerik oluşturacaklardı. Böyle bir fikir, zamanına göre devrim niteliğindeydi. Sanger, daha sonra da Wales, bu konsepte benzer bir model kullanmayı uygun gördüler. Bu modelin işleyeceği siteye ise “Wiki” ve “-pedia” wiki modelini, ansiklopedi fikri ile birleştiren “Wikipedia“ ismini koydular.
3. İlk Makaleler ve Sitenin Tanınması
Bomis -San Diego’da işleyen yerel bir “dotcom” şirketi-, sitenin açılması için gereken sunucuyu ve bant genişliğini bağışladı. Bu bağışla beraber, Wikipedia, 2001 yılında Jimmy Wales ve Larry Sanger ortaklığında açıldı. Sanger ve birçok Bomis çalışanı, Wikipedia için ilk makaleleri yazıyorlardı. Ama site, kimsenin dikkatini çekmemişti. İlk etkileşim, New York Times’ın Eylül 2001’de yayınladığı Wikipedia hakkındaki makale ile başladı. Yayınlanan bu makale, gerçekten de bir patlamanın başlangıcıydı. . Yaşamının ilk yılında Wikipedia, ayda 1.500, toplamda 20.000 makale kazandı. Sonradan eklenen bir özellik olan düzenleme yetkisi (hem yararlı, hem de zararlı olacak bir yetkiydi bu.) ile, hızlı bir popülarite kazandı. İnsanların artık Wikipedia’ya yapılacak girişlere bir katkısı olacaktı. 2018’de Wikipedia’da, saniyede 2 düzenleme, günde 550 yeni giriş yapıldı.
4. Wikipedia Dünyaya Yayılıyor
Wikipedia ilk başta sadece İngilizce bir platformdu ama hızlıca bütün dünyaya yayıldı. İlk yabancı portal Almanca dilinde 2001’de açıldı. Sonrasında Katalanca, Japonca, Fransızca, Çince, Esperanto, İbranice, İtalyanca, Portekizce, Rusça, İspanyolca ve İsveççe portalları açıldı. 2002 yılında bütün makalelerin %90’ı İngilizce iken bu dillerin de işe dahil olmasıyla, 2014 yılında bütün makalelerin sadece %14’ü İngilizce dilindeydi. 2017 yılında ise Wikipedia, dünyanın en popüler dördüncü sitesi oldu. İlk üç ise Youtube, Facebook ve Baidu (Çin’de kullanılan arama motoru) idi.
5. Potansiyeli ve Tartışılır Doğruluğu
Wikipedia, tarihi belgelemeye ve iş birliği ile makale çıkarmayı amaç edinmiş bir platform. Örnek olarak, ABD Başkanı Teddy Roosevelt hakkında yazılan bir makale, zaman içinde beş yüz yazar tarafından yapılan binin üzerinde düzenlemeyle geliştirildi. Bu şüphesiz, iş birliği ve tarihi belgelendirme amacıyla çok güzel bir örnek. Fakat çıkan sonuç ne kadar güvenilir? Wikipedia’nın kuruluş hikayesi ve değeri objektiflik temeli üzerinedir. Amaç olarak, konular hakkında nötr kalınmaya çalışılsa da, insanın ön yargıları denkleme alınınca, sonuç şaşmaktadır. Sonuçta herkes düzenleme yapabiliyorsa, kim ön yargılar ile yazılan, içine ideolojik değerler katılmış maddeleri engelleyebilir? Bu problem, Wikipedia’nın uzmanlık değerini kenara atmasından kaynaklanmaktadır. İşinin ehli olan bir bilim adamı tarafından yazılan bir madde, okuduğunu beğenmeyen başka bir kullanıcı tarafından sorun olmadan düzenlenebilir.
6. Wikipedia’nın Geleceği
Site uluslararası çapta büyümeye devam ederken, kaçınılmaz birkaç sorunla karşılaşmaktaydı. Gün geçtikçe bağımsızlaşan diğer dillerdeki versiyonlar, bazen İngilizce makalelerle eşleşmesi için güncellenmiyordu. Bir diğer sorun da, Wikipedia’nın editör kaybetmesi, hiç kazanamamasıydı. Wikipedia, kullanıcı katılımı ile yürüyen bir site ve akıllı telefonlardan katılım yapılması demek, daha az editörlük yapacak kullanıcı demekti. Editör azlığı ise, sitenin ağır ağır ölümüne yol açıyordu. Gelecekte, Wikipedia ne vaat eder bilemiyoruz ama günümüz bilgi paylaşımına izini bıraktığı kesin bir gerçek.
