Her dil, yeni bir dünyaya açılım yapmamızı sağlamakta; dil öğrenimi, farklı kültürleri tanımamıza olanak sunmaktadır. Kültürün temeli dil ile atılmakta ve insanlar arasındaki iletişim ağlarının en sağlıklı inşâsı da dil üzerine kurulmaktadır. Bu bağlamda, yeni açılımlara adım atmadan önce bireyler, mutlaka kendi dilleri üzerinde tam hâkimiyet sağlamalıdır. Ancak kendi dilini iyi bilen bireyler, ileriye dönük emin adımlar atabilecektir. Ancak yazı dilinin tüm kurallarına hâkim olan ve doğru kullanan yazarlar geniş kitlelere hitap edebileceklerdir. Türkçe yazım kurallarında birçok doğru bilinen yanlış, bireyleri yanılgıya düşürmekte; bu nedenle asla yapılmaması gereken hatalar sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Sık rastlanan hatalardan yola çıkarak düzenlediğimiz içeriğimiz, Türkçe yazım kuralları bağlamında algılarınızın daha da açılmasına yardımcı olacaktır!

1. “-de” Eki Orada Bulunmuyorsa Ayırın!

Bağlaç olan “de, da”nın ayrı yazılmaması, günümüzde insan ilişkilerini dahi etkilemekte; konuya hâkim olanlar ile olmayanlar arasında ayrılıklara yol açmaktadır. Oysa çözüm çok basittir: Ek olan “-de, -da” kendisini bariz şekilde belli etmekte ve sözcüklere bulunma, yer, zaman gibi anlamlar katmaktadır. Bulunma anlamı, “-de, -da” eklerinin bitişik yazılmasına yol açarken; bağlaç olan “de, da” sözcüklerden ayrı kalmaktan hoşlanmaktadır. Sözcüklere dâhil olma anlamı katan “de, da”, cümleden çıkarıldığında ilgili cümlenin anlamının bozulmasına neden olmamaktadır. Kural basittir: Cümleden çıkardığımızda anlam bozulmuyorsa bağlaç sayılmakta ve ayrı yazılmakta; eğer anlam bozuluyorsa ekler arasına girmekte ve bitişik yazılmaktadır.

2. Büyük Harf Kullanım Alanlarına Dikkat Edin!

Türkçe yazım kurallarında en sık karşılaşılan ancak asla yapılmaması gereken hatalar arasında büyük harflerin kullanım alanları yer almaktadır. En basit haliyle özel isimlerin cümle içerisinde büyük harfle yazıldığı bilinmektedir. Ancak bazı detaylar bizi hataya düşürmeye yetmektedir. Örneğin, iki nokta kullanımı ardından bilindiği üzere büyük harfle başlanmakta; ancak iki nokta sonrasında cümle gelmiyor, örnekler sıralanıyorsa küçük harfle devam edilmektedir. Kişi adlarından önce ve sonra gelen tüm saygı sözleri, unvanlar ve meslek adları büyük harfle başlamakta; millet, din, dil ve lehçe isimleri de büyük harfle yazılmaktadır. Çağ, dönem ve tarihî olay adlarına büyük harfle başlanmaktadır: Cilâlı Taş Devri buna bir örnek olmaktadır. Ancak, gazete ve dergi isimlerindeki doğru yazım: Türk Dili dergisi şeklinde olmaktadır.

3. Gerektiğinde “ki”yi Ayırmaktan Çekinmeyin!

Türkçe yazım kurallarında “ki” yazımı da sıklıkla karıştırılmakta ve çeşitli anlam bozulmalarına yol açabilmektedir. Oysa burada da izleyeceğimiz yol çok basittir. Ek olan “-ki”, sıfat üretmekte ve ilgi zamiri konumunda bulunmakta; bu nedenle her zaman sözcüğe bitişik yazılmaktadır. Ek olan “-ki”, cümleden çıkarıldığında anlam ve cümle kuruluşunda bozulmalara yol açmaktadır. Ancak bağlaç olan “ki” elbette sözcüklerden ayrı olmayı sevmekte ve yalnızca sözcükleri bağlama görevini üstlenmektedir. Bağlaç olan “ki”, cümleden çıkarıldığında herhangi bir anlam kaybına ya da yapı bozukluğuna yol açmamaktadır. Bu noktada bağlaç olduğu halde kalıplaştığı için bitişik yazılan bağlaçları unutmamak gerekmektedir: çünkü, sanki, oysaki, mademki, halbuki, meğerki, belki…

4. Kısaltmaların Yazımına Özen Gösterin!

Türkçe yazım çalışmalarında kullanılan kısaltmalar, anlatımlarımız açısından kolaylık sağlarken bir yandan da yanlarına gelen eklerin yazımının karıştırılması nedeniyle zorluklara yol açmaktadır. Oysa bilindiği üzere kurum, kuruluş, üniversite adları kısaltılırken mutlaka büyük harf kullanılmakta; T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) istisnaları dışında da kısaltmalar arasına nokta konulmamaktadır. Kısaltmalardan sonra gelen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılmakta; ekler, mutlaka kelimenin uzun şeklinin okunuşuna göre değil, son harfin okunuşuna veya kalıplaşmış düz okunuşa göre getirilmektedir. Örneğin: MEB’e, TBMM’nin, İTÜ’den…

5. “Şey”in Daima Ayrı Yazıldığını Unutmayın!

“Şey”in daima ayrı yazıldığını belirten cümle, âdeta kulaklarımızda çınlamakta ancak zaman zaman hatalara düşmemize de engel olamamaktadır. Türkçe yazım kurallarında yazımı karıştırılan birçok sözcük var olmakta; “şey” sözcüğü de bunlardan bir tanesi sayılırken, asla yapılmaması gereken hatalar başlığı altına dâhil edilebilmektedir. Okurları yazılarımızdan soğutmak, geri çekilmelerine ve ön yargılı davranmalarına neden olmak istemiyorsak, “şey”in ayrı yazımına özen göstermek atacağımız en doğru adımlar arasında yer almaktadır. Her şey, hiçbir şey, bir şey gibi sözcükler, her ne kadar manevî ayrılıklardan hoşlanmasak da sözcük bağlamında mutlaka ayrı tutulmalıdır.

6. Özel İsim Eklerinde Kesme İşaretine (‘) Koşun!

Türkçe yazım çalışmalarında doğru kullanılmadığı takdirde ön yargılara yol açan bir başka hata da özel isimlere gelen eklerin kesme işareti ile ayrı yazılmamasıdır. Buradaki en etkili ayrıntılardan bir tanesi de kesme işaretinin ait olduğu sözcüğün hemen sağına bitişik bir şekilde konumlandırılması; kesme işareti sonrasında getirilen ekin de herhangi bir boşluk bırakılmadan yazılması olmaktadır. Özel isimlere, sayılara ve kısaltmalara gelen ekleri ayırırken kesme işaretinden yararlanılmakta; ancak, kurum, kuruluş adlarına gelen ekler ile özel adlara gelen yapım ve çokluk eklerinde kesme işaretinin kullanımı ortadan kalkmaktadır.

7. Virgül Kullanmaktan Çekinmeyin!

Virgül, doğru ve yerinde kullanıldığı zamanlarda anlatımınızı güçlendirecek ve içeriklerinizin, metinlerinizin okurlara daha iyi geçmesini sağlayacaktır. Sözlü iletişimde yaptığınız tüm vurguları virgül kullanımıyla ifade edebilirken; çeşitli anlam karmaşalarının önüne de virgüllerle geçmeniz mümkün olmaktadır. Tüm noktalama işaretlerinde olduğu gibi virgül kullanımında da dikkat etmeniz gereken hususlardan bir tanesi, kendisinden önce boşluk bırakılmasına ihtiyaç duymadıkları olmaktadır. Kendisinden önce boşluk bırakılmayan noktalama işaretleri, kendilerinden sonra mutlaka bir boşluk bırakılmasını istemektedir. Bu bağlamda bırakılması gereken boşlukların unutulması, cümlelerin ve sözcüklerin birbirlerinden ayrılamamalarına yol açmaktadır.

8. Düzeltme İşaretini Aktif Olarak Kullanın!

Doğru bilinen yanlışlar arasında yer alan bir kanı da düzeltme işaretinin kullanımdan kaldırılmasına yönelik olmaktadır. Düzeltme işareti, dilimizde yer edinmiş birçok kelime bünyesinde kullanılmakta ve gerekli olduğu yerlerde kullanılmadığında çeşitli anlam karmaşalarına yol açabilmektedir. Yazılışları aynı, anlamları ve söylenişleri farklı olan sözcükleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konan düzeltme işareti, vermek istediğiniz mesajların daha doğru anlaşılmasında size yardımcı olacaktır. Örneğin adem ve âdem kelimelerinden ilki yoluk anlamını verirken, ikincisi insan anlamına gelmekte; hala ile hâlâ kelimelerinin kullanımı da bariz bir şekilde anlam farklılıklarını ortaya koymaktadır.

9. Sayıların Yazımındaki Kuralları Göz Ardı Etmeyin!

Türkçe yazım kurallarında genellikle önemsenmeyen ancak asla yapılmaması gereken hatalar arasında yer alan başlıklardan bir tanesi de sayıların yazımı olmaktadır. Metin veya içeriklerinizde yazıyla yazılan sayıların her rakamını veya basamağını gösteren sözcük mutlaka ayrı yazılmaktadır. Yazıyla yazmanın tercih edilmediği, rakamla yazma durumunda dikkat edilmesi gereken ise getirilen eklerin kesme işaretiyle ayrılması (2010’da, 90’lı) olmaktadır. Eklerin kesme işareti ile ayrılması kuralı, sayıların yazıyla yazılması durumunda ortadan kalkmaktadır. Rakamlardan son getirilen ekler, elbette rakamın okunuşuna uygun olarak kaleme alınmaktadır.

10. Yazımı Karıştırılan Kelimelerde TDK Sözlüğüne Başvurun!

Elbette yazabilmek için bol bol okumak gerekmekte; araştırmacı yazarlık kavramı da bu görüş ile örtüşmektedir. Çeşitli alanlara yönelik okumalar ve araştırmalar yapmak, kelime haznemizi zenginleştirmekte ve kelimelerin doğru yazımlarına çabasız bir şekilde hâkim olmamıza yol açmaktadır. Ancak herkesin kararsız kaldığı noktalar mutlaka var olmakta ve bu durumda yardım almaktan çekinmemek gerekmektedir. Dijitalleşen yaşamımız, bu bağlamda bize birçok seçenek sunmakta ve bizi en doğru kaynaklara kolayca yönlendirmektedir. Dijital olarak da erişim sağlayabileceğiniz TDK tarafından yayımlanan sözlük, Türkçe yazım kurallarında yapacağınız hataların en aza indirilmesine yardımcı olacaktır.