Çoğu zaman fark edilemeyecek derecede küçük olsalar da tsunamiler felakete sebebiyet verebilecek nadir olaylardan biridir. 180 km hıza kadar ulaşabilen dalgaların boyları 12-30 metreye kadar çıkabilir. Koca bir gökdelen boyuna yetişebilecek kadar yüksekliğe ulaşabilir. Dev dalgalar büyük bir şehri sular altında bırakacak kadar güçlü olabilir. Bu noktada ise kaçış imkansızlaşır ve tsunami bir felakete dönüşür. Tsunamileri çeşitli olaylar tetiklemektedir. Okyanus derinliklerinde gerçekleşen depremler, volkanik patlamalar, taban kaymaları gibi olaylar tsunamiye sebep olabilir. Tarih boyunca en yıkıcı olaylara sebep olmuş tsunamiler deprem kaynaklıdır. Tsunami felaketlerinde yüz binlerce insan yaşamını yitirmiş, binlerce ev hasar görmüş ve milyonlarca maddi zarar meydana gelmiştir. Şimdiye kadar yaşanmış en yıkıcı ve büyük 10 tsunami felaketi sizler için listelenmiştir.
1. Sumatra, Endonezya
Endonezya’da 26 Aralık 2004 tarihinde 9,1 şiddetinde bir deprem gerçekleşti. Deprem 8 ile 10 dakika boyunca devam etmiştir ve en uzun deprem olarak kayıtlara geçmiştir. Civar ülkelerden de hissedilen deprem dünyanın 1 cm oynamasına sebep olmuştur. Deprem, Hint Okyanusu’nda hareketlenmelere neden olmuştur. Dev dalgalar kıyıya doğru gelmekteydi ve boyları 30 metreyi aşmaktaydı. Dalgalar o kadar etkiliydi ki Afrika’ya kadar ulaşmaktaydı. Endonezya kıyılarına vuran dev dalgalar yaşam alanlarını yok ederek tahliye edilememiş insanların boğulmalarına sebep oldu. Tsunaminin sebep olduğu kirlilik nedeniyle 230 binden fazla ölünün olduğu 128 bin kişinin ise yaralı olarak bildirildiği tsunami felaketi şimdiye kadar yaşanmış kayıtlara geçen en büyük 10 felaket arasındadır.
2. Kuzey Pasifik Kıyısı, Japonya
Japonya’dan ABD’ye 300 farklı türde deniz canlısının taşınmasına sebebiyet veren 9 büyüklüğünde deprem 2011 yılında yerin 24,4 km derinliğinde gerçekleşmiştir. Şiddetli depremin ardından tsunami felaketi gerçekleşmiştir. Dalgalar saatte 180 km hızla hareket ederken boyu 37,9 metreye kadar ulaşmaktaydı. Japonya’da son 140 yılın en şiddetli depreminin ardından oluşan tsunami yaklaşık 20 ülkeyi alarma geçirmiştir. 18 binden fazla can kaybının yanı sıra 3 bin civarı kayıp kayda geçmiştir. Tsunami felaketi nükleer santralleri de tehdit etmekteydi. Santrallerde kazaya yol açan felaket radyoaktif sızıntılara neden olmuştur. Hawai’ye kadar ulaşan dalgalar bütün Pasifik Okyanusu’nda bulunan ülkeleri kötü etkilemiştir. Japonya’ya 17.000 bin km uzaklıkta olan Şili’de bile dev dalgaların boyu 2 metreye kadar ulaşmaktaydı.
3. Arica, Şili
1868 yılında o zamanlar Peru’nun bir parçası olan Arica’da 8,5 büyüklüğünde bir deprem gerçekleşmiştir. Toplam iki büyük depremin gerçekleştiği kıyı 52 dakika sonra tsunamiyle karşılaşmıştır. Depremin neden olduğu tsunami felaketi Pasifik Okyanus’undaki Hawai, Yeni Zelanda, Japonya gibi ülkeleri tehdit etmiştir. Birçok liman şehirleri yerle bir olmuştur. Kuzey Şili kıyılarını neredeyse yok eden felakette, 21 metreye ulaşan dev dalgalar meydana gelmiştir. Avusturalya’ya kadar ulaşan dalgalar iki, üç gün kadar sürmüştür. Şili kıyısında 25 binden fazla can kaybı gerçekleşmiştir. Felaketin ardından birçok gemi enkazına rastlanmıştır. Deniz seviyesinin uzun süre normale dönmediği bölgede bir çok köy sular altında kalmıştır.
4. Sanriku, Japonya
Japonya tarihini en büyük felaketleri arasında yer alan Sanriku 15 Haziran 1896 tarihinde büyük oranda yıkıma neden olmuştur. Bölge coğrafi yapısı nedeniyle depreme yatkın bir alandır. 8,5 büyüklüğündeki deprem kıyının 166 km uzaklığında meydana gelmiştir. Gerçekleşen bu deprem iki büyük tsunamiye sebep olmuştur. Sanriku kıyısına vuran tsunami sonucunda 9 bin ev hasar alırken en az 22 bin kişi hayatını kaybetmiştir. Dalgalar 38,2 metreye kadar ulaşmıştır. Aynı zamanda yaşanan gelgit olayı da dalgaların büyümesine olanak verirken etkisini de kötüleştirmiştir. 2011 yılında gerçekleşen Japonya depreminin ardından kayda geçen en büyük dalga olarak bilinmektedir. Dalgalar Hawai’de 9 metreye kadar ulaşmıştır.
5. Valdivia, Şili
Şimdiye kadar yaşanmış 10 tsunami felaketi arasında kayda geçmiş en büyük olan yakın tarihli Valdivia depremidir. “Büyük Şile Depremi” olarak da bahsedilen olay 1960 yılında 9,4-9,6 büyüklüğünde gerçekleşmiştir. Yaklaşık olarak 10 dakika süren deprem tsunami yaşanmasına sebebiyet vermiştir. Japonya, Hawai, Avustralya, Yeni Zelanda, Filipinler gibi ülkeler de tsunamiden etkilenmiştir. Dalga boyu 25 metreye kadar ulaşmıştır. Yayınlanan kaynaklara göre ölü sayısı 1,000 ile 6,000 arasındadır. Maddi kaybın beş yüz milyon dolar civarı olarak tahmin edilen olayda birden fazla deprem meydana gelmiştir. Deprem kaynaklı tsunami Hawai, Hilo’yu yok ederek 61 kişinin ölmesine neden olmuştur. Tsunami nedeniyle bölgede çok sayıda toprak kayması yaşanmıştır.
6. Aleutian Island, Alaska
1 Nisan 1946 tarihinde 8,6 şiddetinde gerçekleşen deprem, adada yaşayan 170 civarı kişinin ölmesine sebep olurken 26 milyon dolar zarara mal olmuştur. Deprem nedeniyle deniz tabanı yükselerek 15-30 metre arasında değişen dalgalar oluşmuştur. Dalgalar bir saat içinde 500 km ilerlediği ve 16 metre yüksekliğe ulaştığı bildirilmiştir. Deprem olduktan yaklaşık 5 saat sonra ise dalgalar Hawai’ye ulaşmıştır. Hawai’de 173 kişi ölmüş, 163 kişi yaralanmış ve 488 yapı yıkılmıştır. Tsunami ulaştığı diğer yerlerde de can ve mal kaybına yol açmıştır. Tsunami, depremin etkisine göre daha yüksek oranda hissedildiği için tsunami depremi olarak değerlendirilmiştir. 1946 yılında gerçekleşen bu yıkım, 1949 yılında Pasifik Tsunami Uyarı Merkezi olan Sismik Deniz Dalgası Uyarı Sistemi’nin kurulmasına öncülük etmiştir.
7. Moro Körfezi, Filipinler
Filipinlerde 1976 yılında gerçekleşen tsunaminin öncüsü olan deprem 8,0 şiddetinde hissedilmiştir. Filipinler’de 1918 yılından itibaren meydana gelen en ölümcül ve en güçlü depremdir. 40’a yakın artçı deprem meydana gelmiştir. Bunlardan en büyüğü 6,0 şiddetinde kaydedilmiştir. Bu artçı depremler nedeniyle de çevrede büyük hasarlar oluşmuştur. Deprem, yıkıcı bir tsunamiyi tetiklemiştir. Dalgalar kıyı boyunca 700 km ilerleyerek önüne gelen her şeyi yok etmiştir. Dalga boyunun en fazla 9 metreye ulaştığı tsunami felaketinde en az 5 bin kişi yaşamını yitirmiş birçoğu ise kayıp olarak bildirilmiştir. 10 bin yaralı ve 90 bin evsiz insan tsunaminin sonuçlarındandır. Şimdiye kadar yaşanmış en yıkıcı dalgalardan biri olan olay, en büyük 10 tsunami felaketi arasında yer almaktadır.
8. Lituya Körfezi, Alaska
1958 yılında Alaska’nın Lituya Körfezi’nde 8,3 şiddetinde deprem meydana gelmiştir. Deprem, neredeyse 90 milyon ton ağırlığında bir kaya kaymasını tetiklemiştir. Ani gerçekleşen bu kayma ağaçları yaklaşık 524 metre yukarı çıkaran bir megatsunamiye yol açmıştır. Modern çağın en büyük ve en önemli megatsunamisi olan Lituya tsunamisi toprak kayması, kaya düşmesi gibi olaylara da zemin hazırlamıştır. 5 kişinin yaşamını yitirdiği olayda geriye birçok yaralı ve yıkılmış ev kalmıştır. Yıkıcı dalgalar nedeniyle köprüler ve altyapı sistemleri hasar görmüştür. Deniz altında kurulu olan Alaska’nın iletişim sistemleri de aldığı hasar nedeniyle kesilmiştir. Ağaçlık alanların yok olmasına sebep olan tsunami felaketi tüm körfezin sular altında kalmasına sebep oldu. Bunun yanı sıra uzaydan hala görünebilen 700 feet civarında bir alanın harap olmasına neden oldu.
9. Messina, İtalya
İtalya’nın güney kesimi 1908 yılında 7,1 büyüklüğündeki 30-40 saniye süren deprem ile sarsılmıştı. Depremin merkez üssü Sicilya’yı anakaradan ayıran Messina Boğazı’ydı. Avrupa’da yaşanan en yıkıcı depremlerden olan bu sallantının neredeyse 10 dakika sonrasında ise tsunami yaşanmıştır. Dalga boyları 12 metreyi bulmuştur. Deprem ve tsunami güney kesiminde felakete neden olmuştur. İtalya ve Sicilya’nın birçok kıyı kesimine hasar veren tsunami Messina kentini tamamen yok etmiştir. Bu felaketin ardından en az 80 bin can kaybı olduğu kayıtlara geçmiştir. Binlerce kişi ise göç etmek zorunda kalmıştır. Tsunami ve depremin bir araya gelerek oluşturduğu felaketi, şimdiye kadar yaşanmış en büyük 10 felaket arasına koymak mümkündür.
10. Sunda Boğazı, Endonezya
Sunda Boğazı tsunamisi 23 Aralık 2018 tarihinde gerçekleşmiştir. Bölge sismik açıdan hareketli bir bölgedir. 2018 yılında gerçekleşen tsunami, bölgede gerçekleşen üçüncü büyük tsunami olayıdır. İlki 1883, ikincisi ise 2004 yılında gerçekleşmiştir. Yaklaşık 426 kişinin öldüğü tsunami olayında çoğu kişi kayıp olarak bildirilirken 2 bine yakın kişi yerinden edilmiştir. Tsunami kıyı boyunca 313 km etkili olmuştur. Dalgaların boyu 13 metreye kadar ulaşmıştır. Tsunamiyi volkanik faaliyetler tetiklemiştir. Deprem asıllı bir tsunami olmaması nedeniyle çoğu tsunami olayından ayrılmaktadır. Geçmiş tecrübelere rağmen uyarı yapılamamış ve bu nedenle önlem alınamamıştır. Tsunami uyarı sistemi sadece sismik temelli uyarıları verdiği için beklenilmeyen bir tsunami olarak gerçekleşmiştir.
