Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

5 dk okuma süresi


Bir matematik sembolü, temsil ettiği matematiksel kavramı açık ve anlaşılır şekilde ifade edebilmelidir. Ayrıca kullanımı kolay olmalı, yaygın bir şekilde benimsenmelidir. Matematiksel gösterimlerin ilk amacı işlem yapmayı kolaylaştırmaktır. Yoksa kısaltma olmadan matematik adeta işkenceye dönüşürdü. Eminiz ki, matematik sembolleri, matematikle ilgilenen herkes için gereklidir. Galilei, “evrenin dili” diyerek matematik sembollerinin aslında tüm dünya için ne kadar önemli olduğunu belirtmiştir. Günümüzdeki matematik ifade biçimi, 500 asırlık bir geçmişe sahip olup, ciddi bir bölümü son 250 yıl içinde ortaya çıkmıştır. Fakat matematiksel simgelerin kullanımı ise çok daha eskidir, 5000 yıldan da öncesine dayanmaktadır. Matematik kavramının ortaya çıkışı çok merak edilse de sembollerinin tarihçesi, sıkça kullanılan kavramlar olmasına rağmen bazen göz ardı edilir. İşte sıkça kullanılan matematik sembollerinin ortaya çıkışı ve hikayeleri…

1. Dört İşlem İşaretleri

Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

Dört işlem sembollerinden ilk defa 15-17. yüzyılları arasında bahsedilmiştir. Jean Viedman (+) ve (-) işaretlerini 1489’da yayımlanan Pratik Matematik kitabında ilk defa kullanmıştır. Toplama işareti, Latince dilinde “ve” bağlacı anlamına gelen ve ön ek olarak kullanılan “et” sözcüğünün ikinci harfi olan “t” den türetilmiştir. Çarpma işareti ise ilk kez 1631’de William Oughtred tarafından olarak kullanılmıştır. Gottfried Leibniz, John Bernoulli’ye gönderdiği mektupta işaretinin yazılışının pratik olmadığını ve bilinmeyen için kullanılan x harfiyle karışabileceğini belirterek, (a∙b) biçimindeki noktayla olan gösterimi kullandığını yazmıştır. Bölme işlemi simgesi olan (÷) işareti ile ilk defa 12. yüzyılda yazılmış olan Arapça eserlerde karşılaşılmıştır ve bu işaret sözü edilen eserlerde kesirli değerleri gösterme hedefiyle kullanılmıştır. Avrupalılar da bir süre sonra bu sembolü benimsemişlerdir.

2. Eşitlik Sembolü

Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

Eşitlik sembolünün günümüzdeki kullanımının benzeri matematik ve fizik üzerine çalışmış olan Robert Recorde tarafından kullanılmıştır. Eşitlik sembolü (=) ilk defa Recorde tarafından kendisinin The Whetstone of Witte (1557) adlı eserinde kullanılmıştır. 1557 yılında ünlü matematikçi Robert Recorde, çalışırken “eşittir” sözcüğünü yorucu bir biçimde tekrar tekrar yazmanın zorluğunu belirtmiştir. Ünlü Matematikçi, “Paralel iki çizgi koydum, çünkü paralel iki çizgiden daha eşit bir şey yoktur.” diyerek bu sembolü ilk kez kullanmıştır ve ardından herkes tarafından benimsenmiştir.

3. Karekök Sembolü

Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

Karekök sembolünün tarihi 1525’e uzanır. Bu sembolün benzeri, karekök gösterimi için Alman Matematikçi Christoff Rudolff (1499-1545) tarafından kendi yazdığı Coss adlı kitapta kullanılmıştır. Coss, Almanca dilinde yayımlanmış ilk cebir kitabıdır. Günümüzdeki karekök sembolü ilk kez 1525’te Kristof Rudolff tarafından kullanılmıştır. Bazı Matematik tarihçilerine göre Rudolff bu simgeyi İngilizce’de “kök” kelimesine karşılık gelen “radix” sözcüğünün ilk harfi küçük “r” den ortaya çıkarmıştır.

4. Faktöriyel Sembolü

Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

Faktöriyel sembolü, 1′den kendisine kadar olan doğal sayıların birbirleriyle çarpılacağını göstermek üzere, bir doğal sayının yanına konulan ünlem işaretidir. Bu kavrama göre, n bir doğal sayı olmak üzere, n!= 1.2.3… yani (n-1).n şeklinde gösterilebilir. “n” büyüdükçe n! inanılmaz bir hızla artar. Sayının yanına ünlem işaretinin konma sebebi sayı büyüdükçe çarpımdaki büyümeye dikkat çekmek olarak tahmin edilmiştir. Bu sembolü ardışık pozitif tamsayıların çarpımının ifadesini kısaltmak için ilk defa 1808’de Christian Kramp kullanmıştır.

5. Boş Küme Sembolü

Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

Boş küme, matematikte hiçbir elemanı olmayan kümeye verilen addır. Boş küme { } ya da Ø sembolleri ile ifade edilir. Ø sembolü aynı zamanda Norveç alfabesinde bir harftir. Boş küme sembolü, N. Bourbaki adlı grubun 1939’da yayımlanan Elemanter Matematik kitabında ilk kez kullanılmıştır. Bu sembolü ilk kez kullananlardan biri de bu grubun bir üyesi olan Fransız Matematikçi André Weil’dır. Bir yazısında, kızının okulda boş kümeyi kendilerinin önerdiği bu sembolle öğreniyor olmasından gururlandığını belirtmiştir. Büyük bir gurur olsa gerek.

6. Sonsuz Sembolü

Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

Çoğu kişi için anlam dolu olan sonsuzluk sembolü ilk kez 1665’te İngiliz Matematikçi John Wallis’in yayımladığı bir kitapta yer almıştır. Peki Wallis bu sembole nereden esinlendi? Hemen cevabını verelim, Wallis bu sembole Yunan alfabesinin son harfi olan omegadan esinlenmiş ve eklemiştir, “Sonsuz, son sayı olsaydı son harfle gösterilirdi.” Ayrıca ölçülemeyecek kadar küçük bir sonsuz küçük için 1/∞ ifadesini eklemiştir. Wallis sonsuzluk konusunu burada bitirmemiş, ileri dönemde kitaplarında sonsuzlukla alakalı yazılar yazmıştır.

7. Pi Sembolü

Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

Pi sayısı sembolü, Yunanca çevre ya da çevre uzunluğu anlamına gelen περίμετρον (perifereia) sözcüğünün ilk harfidir. Π sembolü, Yunan alfabesinin 16. harfidir. Pi sayısının kim tarafından bulduğu hala kesin olarak bilinmemektedir. Matematikçiler bunun sebebinin pi sayısının farklı devirlerde farklı milletler tarafından kullanmasına bağlamaktadır. Pi sayısı sembolü ilk kez William Jones tarafından 1706’da yayımlanan Yeni Matematiğe Giriş isimli kitapta kullanılmıştır. Ancak daha sonra Leonard Euler’in analiz kitaplarında Π’yi kullanmasıyla bu sembol evrensel olarak kabul edilmiştir.

8. Sıfır Sembolü

Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

Sıfır kavramının ilk olarak nerede ve kim tarafından kullanıldığı belirsizdir. Ancak sıfır sayı işareti olarak ilk kez M.S 5. yüzyılda yazılı Hint eserleri içinde görülmüştür. Hindistan topraklarının ünlü matematikçisi ve astronomu Brahmaqupta 632 yılında yazdığı Siddihanta eserinde dokuz ayrı sayı sembolünün yanında sıfırı da kullanmıştır. Hint âlimleri, dokuz rakamın yetersiz olduğunu ifade etmişler, eksik olan basamağı önce boş bırakmışlardır. Daha sonra “.” (nokta) koymuşlar, sonrasında ise “0” (sıfır) işaretini kullanılmışlardır. Bugünkü basamak sistemiyle gösterecek olursak, üç yüz yedi sayısı önce “3 7”, sonra “3. 7” ve sıfır sembolünü kullandığımızda “307” olarak yazılır.

9. İntegral Sembolü

Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

İntegral denklemleriyle ilk uğraşılar 19. yüzyılın ilk yarısında başlamıştır. Başta verimli olmayan araştırmalar yapılmış, aynı yüzyılın sonlarına doğru daha sistematik araştırmaların yapıldığı ve sonuçların alınmaya başlandığı gözlenmektedir. Uzun ve ince bir S’ye benzeyen ∫ sembolüne “integral sembolü” denir ve sonsuz toplama işlemini temsil eder. Bu sembolün yaratıcısı Gottfried Leibniz’dir. Grafik gösteriminde çizilen eğrinin altında kalan alanı “sonsuz alanların” toplamı olarak ifade eder. Latince dilinde toplama anlamına karşılık gelen summa sözcüğünün ilk harfi S’nin uzatılmış ve inceltilmiş şeklini integral sembolü olarak kullanmıştır.

10. Açı İşareti

Sıkça Kullanılan Matematik Sembollerinin Ortaya Çıkışı

Pierre Herigone, 1634 yılındaki çalışmasıyla açıyı sembol olarak gösteren ilk kişi unvanına sahip olmuştur. Herigone açı sembolü olarak günümüzde “küçüktür (<)” olarak kullanılan sembolü kullanmıştır. Daha sonra, bugün kullandığımız sembol 1750 yılında İngiltere’de ortaya çıkmıştır. Bu sembol, 1923’te sponsorluğunu Mathematical Association of America’nın yaptığı Milli Matematik İhtiyaçları Komitesi tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nin standart açı sembolü olarak önerilmiştir ve dünya genelinde bu şekilde kullanılmaya başlanmıştır.


Bu içeriğe ifadenle renk ver!

Beğen Beğen
24
Beğen
Mutlu Mutlu
19
Mutlu
Eğlenceli Eğlenceli
19
Eğlenceli
Üzgün Üzgün
2
Üzgün
Olamaz Olamaz
1
Olamaz
Kızgın Kızgın
2
Kızgın
Komik Komik
0
Komik
İlginç İlginç
9
İlginç

Yorum bırak