Mantarlar, çoğu insan tarafından sevilmez ve tuhaf görünümleri nedeniyle estetik bulunmazlar. Fakat mantar dünyası bilinenin aksine oldukça geniş ve çeşitlidir. Üstelik meraklılarına özel, hala keşfedilmeyi bekleyen birbirinden ilginç ve farklı mantar türleri bulunuyor. Dünyanın en fazla türü olan organizmaları mantarlardır. Ayrıca Türkiye mantar türleri açısından oldukça zengin bir bölge olarak biliniyor. Ülkemizde neredeyse 2200 makro mantar türü var ve bu türler kendi aralarında yenilebilir, yenilmeyen ve zehirli olarak üçe ayrılıyor. Türkiye’de yaklaşık 300 civarında yenilebilir mantar bulunurken, 100 civarında da zehirli mantar türü bulunuyor. Bu mantarlardan 10 tanesi ise ölümcül bir etkiye sahip. İçeriğimizin devamında bir yandan görsel şölen yaşarken diğer yandan bilgi sahibi olacağınız bir konu sizleri bekliyor!
1. Sarı Beyin Mantarı: Tremella Mesenterica
Halk arasında sarı beyin mantarı veya altın jöle olarak bilinen mantar türü, çoğunlukla kışları fark edilir. Bu dönemde kat kat buruşturulmuş kâğıt benzeri gövdeleri, ağaçların düşmek üzere olan cansız dallarında belirirler. Sarı beyin mantarlarının gövdeleri gösterişli, parlak sarı renkte ve jöle benzeri bir yapıdadır. Havalar iyice soğuduğunda ise bu renkli mantarlar parlaklıklarını kaybeder, turuncu ve sert bir ağaç kabuğu parçası benzeri görünüme bürünürler. Bundan dolayı bu dönemde fark edilmeleri normale göre zorlaşır. Yağmurlu havalar başladığında gövdeleri tekrar parlak sarı renge dönüşür ve ıslandığı için jöle kıvamını alır. Bu mantarlar cansız dalların üzerinde yaşasalar da dallarla değil, onlarla beslenen diğer bir çeşit kabuk mantarı ile beslenirler. Çoğunlukla Afrika, Asya, Avustralya, Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika’yı içeren ılıman ve tropikal bölgelerde yaygın olarak bulunurlar.
2. Kanayan Diş Mantarı: Hydnellum Peckii
Halk arasında şeytan dişi veya çilek mantarı olarak da bilinen bu mantar, isimlerini yüzeyinden salgıladığı kan benzeri salgıdan almaktadır. Bu mantar çeşidinin dış kısmındaki bu salgı, ironik bir şekilde pıhtılaşma önleyici ve antiseptik bir kimyasal olan “atromentrin” maddesini içermektedir. Aslında zehirli bir tür olmamasına rağmen tadı fazla acı olduğu için tüketilmemektedir. Çoğunlukla iğne yapraklı ağaçların diplerinde yetişen kanayan diş mantarı, belli bir forma sahip değildir. Bilim insanları, kanayan diş mantarının yoğun olduğu ormanları, zengin ve kirlenmemiş olarak nitelendirmektedirler. Nedeni ise, bu mantar türünün aminoasit ve mineralleri, konakçı olduğu ağaca daha iyi kullanabilmesi için enzimler üretmesi ve ekolojik dengeye yardımcı olmalarıdır. Genellikle Kuzeydoğu Amerika ve Orta Avrupa’da yetiştirilmektedir.
3. Mavi Süt Mantarı: Lactarius Indigo
Halk arasında mavi kanlıca mantarı, mavi süt mantarı veya indigo süt mantarı olarak bilinen bir agarik mantar türüdür. Mantar gövdesinin rengi, yeni örneklerinde koyu maviden soluk mavi-griye kadar değişmektedir. Bu mantar cinsinin tüm üyeleri için ortak bir özellik bulunmaktadır. Mantarın dokusu kesildiğinde veya kırıldığında sızan süt indigo mavisi rengindedir. Ancak havaya maruz kaldıktan sonra zamanla yeşil renge dönmektedir. Bu mantar türünün şapkası başlangıçta dışbükeydir. Fakat daha sonra zamanla derin bir şekilde bastırılır ve şapkanın kenarı yukarı doğru kalktıkça huni şeklini alır. Mavi süt mantarı yenilebilir ve lezzetli bir mantar türü olarak kabul edilmektedir. Çin, Guatemala ve Meksika’daki kırsal pazarlarda satışı yapılmaktadır. Yeterli nem ve ısı olduğu takdirde Haziran ayından itibaren sonbaharın sonlarına kadar mavi süt mantarına rastlamak mümkündür. Çoğunlukla Kuzey Amerika, Doğu Asya ve Orta Amerika’da yetişmektedir
4. Tozuk Mantarı: Geastrum Rufescens
Halk arasında tozuk, tozak, tozutuk ve tozatak mantarı olarak bilinen bu mantar türü mide mantarları adı verilen bir mantar grubuna aittir. Genç olanlar, kapalı yer yıldızı soğanı şeklindedirler. Derileri diğer mantardan farklı olarak üç katmandan oluşur. Bu durum da meraklılarına özel diğer birbirinden ilginç mantar türleri ailesinde görülmeyen, hareket etme kabiliyetini sağlar. Herhangi bir yağmur yağdığı zaman derinin dışta kalan iki tabakası yarılıp açılarak 4 ila 12 kollu bir yıldız modelini oluşturur. Derinin iç tabakası ise kapalı bir kese olarak kalır. Tozuk mantarı özellikle sonbahar ve ilkbaharda görülür. Toksik bir mantar türü olmamasına rağmen, olgunlaştığında lifli yapısından dolayı tüketilmemesi önerilir. Türkiye’de Karadeniz Bölgesi, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Orta Fırat Bölümü ve Konya’da görülmüştür.
5. Kabak Mantarı: Calvatia Gigantea
Halk arasında kabak mantarı, koca mantar veya peri halkası gibi farklı isimlerle anılan bu mantar, oldukça büyük hacimli olabilmektedir. Kimi zaman futbol veya bir basketbol topu büyüklüğünde görülmüştür. Doğada şimdiye kadar rastlanan en büyük kabak mantarının 120 cm genişliğinde ve 20 kilo ağırlığında olduğu tespit edilmiştir. Kabak mantarı, çoğunlukla İlkbahar aylarının sonundan sonbahar aylarının ortalarına kadar, yeşil alanlar, tarlalar ve sert kabuklu ağaçların altında yetişirler. Oldukça lezzetli bir tür olan kabak mantarlarının, olgunlaşmadan toplanıp yenilmesi tercih edilir. Aslında tüm puf mantarı türleri genç evrelerde yenilebilir olarak kabul edilir. Fakat etin renginin beyaz olması gerekirken, kahverengi renge dönüştüğü zaman sindirim sistemi sorunlarına yol açabilir. Genel olarak dünyanın birçok ılıman bölgesinde yetişmektedir.
6. Sinek Mantarı: Amanita Muscaria
Halk arasında sinek mantarı olarak bilinen bu mantar türü, genellikle parlak kırmızı veya turuncu renkli şapkaya sahiptir. Sinek mantarı adını, üzerine konan sinekleri sersemletip bayıltmasından almaktadır. Fakat kimi zaman nadir de olsa ölümcül sonuçlara neden olabilmektedir. Sinek mantarı yenildiği zaman halüsinasyonlara, sersemletmeye, kas gerilmelerine ve bazı durumlarda deliliğe yol açmaktadır. Bu etkisini ele alırsak, içindeki bazı bileşenler nedeniyle bilinci geçici olarak dondurduğu bilinmektedir. Mantarı yemeden önce bilincinizden geçen olguların çoğu, yedikten sonra devasa halüsinasyonlara dönüşmektedir. Bu mantar türünü tüketenlerde sebepsiz gülüşler, hayal görme, işitme sıkıntısı ve bünyeden bünyeye değişen birçok etki görülmüştür. Genellikle etkisini birkaç saatte yitirdiği bilinmektedir. Her türlü ortama adapte olabilen bir mantar türü olmasından dolayı, dünyanın her yerinde yaygın olarak yetişmektedir.
7. Şeytan Purosu Mantarı: Chorioactis Geaster
Halk arasında şeytan purosu veya Texas yıldızı olarak bilinen chorioactis mantarı, çoğunlukla ölü sedir ve meşe ağaçlarının köklerinde yetişir. Genellikle sayıları dört ila yedi arasında olan yıldız kolu şeklinde bir düzene ayrılmadan önce, koyu kahverengi veya siyah bir puroyu andırır. Meyve gövdesinin iç yüzeyi, himenyum olarak bilinen, spor tutan dokuyu taşır ve yaşına bağlı olarak beyazdan kahverengiye doğru renk değiştirir. Bu mantar türü sporlarını salarken yıldız şeklinde açılır, bu esnada da tıslama sesleri ve spor dumanları çıkarır. Japonya’da orman tahripleri ve bu mantar türünün yerine Japon Sediri dikilmesinden dolayı tehlike altına girmiştir. Meraklılarına özel çoğu bölgede birbirinden ilginç mantar türleri yetişse de, chorioactis mantarı dünyada yalnızca Texas ve Japonya’da yetişen nadir bir mantar türüdür.
8. Aslan Yelesi Mantarı: Hericium Erinaceus
Halk arasında aslan yelesi, kirpi mantarı veya sakal mantarı gibi daha birçok isimle anılan bu mantar türü, genellikle ormanlık alanlarda yaz boyunca yetişir. Görüntüsü itibariyle aslan yelesini andırdığı için çoğunlukla bu isimle bilinir. Aslan yelesi mantarının ticari yetiştiriciliği dünyanın dört bir yanında yapılmaktadır. Özellikle Asya ve Uzak Doğu mutfağında çok önemli bir yere sahiptir. Düzenli olarak tüketilmesi önerilen bir mantar türüdür. Aslan yelesi mantarları olgunlaşmamış ve dişlerinin renginin kremsi beyaz olduğu haliyle tüketilirse en iyi tat alınır. Özellikle insan sağlığına en faydalı mantar türlerinden biridir. Ayrıca aslan yelesi mantarı potasyum, çinko, demir ve selenyum gibi mineraller ve aminoasitler açısından oldukça zengindir. Bu yönüyle tıp alanında da çokça kullanılan bir organizmadır. Genellikle Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da yetişmektedir.
9. Buruşuk Şeftali Mantarı: Rhodotus Palmatus
Halk arasında buruşuk şeftali mantarı olarak bilinen rhodotus mantarı, physalacriaceae familyasına ait rhodotus cinsinin tek üyesidir ve oldukça farklı bir görünüme sahiptir. Olgun meyve veren gövdelerdeki bu mantarın pembe veya kimi zaman pembemsi-turuncu başlığı, venöz bir ağ ile yoğun bir şekilde beneklenmektedir. Bu görüntüsünden dolayı, genellikle buruşmuş şeftaliye benzetilmektedir. Ayrıca bu mantar hamurunun meyvemsi aroması da bu ismin ortaya çıkmasında büyük ölçüde katkı sağlamıştır. Palmiye şeklindeki buruşuk şeftali mantarının lezzetinin çok fazla iyi olmadığını ve etinin de elastik olduğu belirtilmiştir. Genellikle çürüyen sert ağaçların kütüklerinde pembemsi rengi ve damarlı yüzeyi ile fark edilmektedir. Bu mantar türü büyümeye başladığı sırada aldığı güneş ışınlarının miktarındaki farklılıklar, gövdelerinin boyutunu, şeklini ve şapka rengini belirlemektedir. Genellikle Kuzey Amerika, Kuzey Afrika, Avrupa ve Asya’da yetişmektedir.
10. Turuncu Gözenekli Mantar: Favolaschia Claocera
Halk arasında turuncu gözenekli mantar, gözenekli deniz kabuğu veya turuncu pinpon sopası olarak bilinen favolaschia calocera mantarı, Mycenaceae familyasına ait bir mantar türüdür. Çoğunlukla istilacı bir tür olarak kabul edilmektedir. Ulaşım yolları boyunca geniş alanları kaplamakta ve insan faaliyetlerinden rahatsız olan habitatlarda baskın hale gelebilmektedir. Nemli, yaprak döken, geniş yapraklı veya karışık ormanlık alanlarda görülen bu nadir mantarlar genellikle düşen dallar üzerinde büyümektedirler. Mycenaceae familyasına ait çoğu tür donuk kapaklara ve soluk solungaçlara sahipken, bu tür parlak turuncu ve geniş gözeneklere sahiptir. Meraklılarına özel turuncu gözenekli mantarın, diğer birbirinden ilginç mantar türleri aksine kereste sevki yapılırken Avustralya ve Yeni Zelanda’da yayıldığı düşünülmektedir. Son yıllarda tüm Avrupa’ya yayılmasıyla birlikte şu an dünyanın birçok yerinde bulunmaktadır.