Elinizdeki kaynağın gerçekten değerini biliyor musunuz? Yada şöyle soralım, sahip olduklarınızı en verimli şekilde kullanabiliyor musunuz? Doğru strateji ve yönetim araçlarına sahip değilseniz, elinizdeki değer/değerler bombaya dönüşebilir. Ancak doğru teknoloji ve yönetim uygulamalarına sahipseniz, tehlikeli olan bombayı bile Türkiye ve dünya ekonomisine katkı olarak sunabilirsiniz. Nasıl mı? Gelin Japonya’da teknolojik atıklara çözüm yöntemleri nasılmış, öğrenelim. Hızlı teknoloji tüketiminin kaçınılmaz sonucu olan teknoloji çöplükleri, ülkenin maden kaynağı haline nasıl geliyor daha detaylı inceleyelim.

1. Japonya’nın Teknoloji Çöplükleri

Japonya yüksek teknoloji ürünlerinin inovasyon beşiğidir diyebiliriz. Japonya’da teknolojinin kendisi teknolojik atıklara çözüm yöntemleri olarak kullanılıyor. Teknolojiyi, problemlere çözüm bulmak, performanslarını arttırmak ve günlük yaşamlarını kolaylaştırmak için kullanıyorlar. Japon teknoloji tüketicisi (Y nesil dediğimiz 1977-94 arasında doğan kitle), en yeni teknoloji ürününü ve hizmetini kullanmaya lise çağlarında itibaren başlıyor. Japonya’da lise öğrencilerinin %90’ının cep telefonu bulunmaktadır. Yeni model cep telefonu, bilgisayar, MP3 çalar veya video oyunu çıktığı zaman bu kitle soluğu dükkanlarda alıyor. Haliyle yeni ürün alınır alınmaz eskisi çöpe gidiyor.

Sonuç olarak her yıl ortalama 20 milyon mobil telefonu yeni modeliyle değiştirilerek, eskisi teknolojik atıkların arasına ekleniyor. Eski yüksek teknolojik ürünler, şehirlerin dışında elektronik atık çöplüklerinde bir arada toplanıyor. Yani geniş bir alan hayal edin, 10 milyonlarca işlemeyen cep telefonunun, eski bilgisayarın, televizyonun ve MP3 çaların atılmış olduğunu düşünün. Bu çöplükler çevreye ve insan sağlığına zararlı birçok maddeyi içerdiği gibi, aynı zamanda dünyanın en değerli metallerinin bulunduğu yapay maden ocakları haline getiriliyor. Altın, gümüş ve metal kaplama işlemlerinde sıklıkla kullanılan indium sayesinde Japonya hızlı büyümeye devam ediyor. Japon tüketiciler tarafından çöp olarak nitelendirilen bu yüzlerce tonluk yığın metal geri dönüşüm firmalarına, metal üzerine çalışan bilim adamlarına ve Japon hükümetine göre, çıkarılmayı ve işlenmeyi bekleyen değerli metal kaynakları arasında zenginlik olarak görülüyor.

2. Japonya’da E-Atık Geri Dönüşüm Projeleri

Japonya’da teknolojik atıklara çözüm yöntemleri olarak e-atık geri dönüşüm projeleri kullanılıyor. Japonya Materyel Bilimleri Ulusal Enstitüsü yaptığı araştırmalara göre, bir senede dünyada kullanılan ve satın alınan toplam gümüş, altın ve indium rezervlerinin 3 katı kadar Japonya’da birikmiş maden olduğunu hesaplıyor. Enstitünün uzmanlarına göre, elektronik zengini çöplükler doğru işlenip enaz fireyle geri dönüşümleri sağlanabilirse, doğal kaynak fakiri olan Japonya’nın bile doğal kaynak zengini Kanada, Avustralya ve Brezilya ile aynı seviyeye geleceğini değerlendiriyor. Bugün Japon e-atıklarının geri dönüşüm olarak çöplüklerde toplanan miktar, tümüne oranla %13’e denk geliyor. Bu da yaklaşık 550 ton atığın değerlendirildiği anlamına geliyor. Mesela, cep telefonlarının devre kartlarında az miktarlarda da olsa kurşun, çinko, gümüş, bakır, altın ve titanyum gibi madenlere rastlanıyor.

Materyal Bilimleri Ulusal Enstitüsü, Japonya genelinde atık metalleri ölçümlemek için geniş kapsamlı çalışmalara devam ediyor. Son 60 yılda ithal edilen metal miktarı ile ihraç edilen elektronik araçları, arabaları vb ürünleri karşılaştırarak Japonya’nın gerçekte ne kadar rezerve sahip olduğunu ortaya çıkarmış. Japon tüketicilerinin atıkları ulusal boyutta plansız bir metal stoklamanın önünü açmıştır. Japonya’daki elektronik fabrikalarının e-atık geri dönüşüm projelerini yönetmek için özel şirketlerde harekete geçti. Bu özel tesislerin birinde endüstriyel atıklardan 15 ton altın çıkarıldı. Aynı zamanda teknolojik atık alanlarında yapay cevher fabrikaları kurmak üzere bir araya getirilen takımlarda görev yapmaktadır. Ölçümlere göre, altın yatağından çıkarılan 1 ton cevherden yalnızca 5 gram altın elde edilebiliyor, oysa cep telefonundan çıkarılan yapay cevherden elde edilen altın 150 gram!

3. Türkiye’nin Elektronik Atıklarına Ne Oluyor?

Türkiye, elektronik ürün tüketimi konusunda Japonya’nın gerisinde bulunuyor. Ancak, ülkemizde alım gücünün artması, tüketicilerin teknolojiye olan ilgisinin artması ve küresel markaların Türkiye’de satış yapmaları sonucu ülkemizdeki teknoloji pazarını her geçen gün büyüyen gözde pazarlardan biri haline getiriyor. E-atık alanı ise, hem insan sağlığına tehditleri ve çevresel zararları minimuma indirme hem de geri dönüşümü gerçekleştirerek katma değer yaratma açısından önem kazanıyor. Elektronik atık toplama ve geri dönüşüm projeleri Türkiye’de oldukça yenidir.

Çevre ve Orman Bakanlığı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaları (AEEE)’nın Kontrolünü düzenlemek üzere yeni bir yönetmelik taslağı oluşturdu. Taslak e-atıkların yönetilmesi hakkında birkaç temel amaca hizmet ediyor diyebiliriz. E-atıkların çevre ve insan sağlığına oluşturduğu tehditlerin ortadan kaldırılması öncelikli. Atık miktarını enaza indirebilmek için yeniden kullanım ve geri dönüşüm yöntemlerinin geliştirilmesine bağlı. Dünyada örneklerini gördüğümüz e-atık yönetimi sistemleri genellikle atık miktarının artışını durdurmak, varolan e-atıkların insan sağlığına ve çevreye olan zararını engellemek ve geri kazanım metodlarıyla kaynak yönetimini en verimli kullanmaya yöneliktir.

4. E-Atık Toplama Şirketleri

E-atıkların yönetimi, hurdaya çıkmış ve kullanım ömrünü tamamlamış elektronik araçlarının geri dönüşümünü sağlayacak tesis veya atölyeler sayesinde mümkündür. İnsan sağlığına ve çevreye zararlı atıkların ekonomiye yeniden kazandırılması bu sektörün temel amacı olacak. Türkiye’de elektronik atık geri dönüşümü alanında faaliyet gösteren lisanslı 9 şirket bulunmakta. Bu sektördeki firmalar kullanım ömrünü doldurmuş elektrikli ve elektronik eşyaları ofislerden ve evlerden toplamakta. Bu elektrikli ve elektronik eşyalar arasında; büyük beyaz eşya aletlerinden küçük ev aletlerine, televizyon, video, müzik seti gibi elektroniklerden cep telefonu, akıllı telefonlar gibi telekomünikasyon araçlarına, aydınlatma ekipmanlarından üretim tesislerinde kullanılan sökme, kırma, ayrıştırma ve rafinasyon araçlarına kadar ev, iş ve üretim tesisi ortamlarında kullanılan her türlü araç ve ekipmanı içine alıyor.

E-atıktan hammadde’ye sloganıyla hizmet veren lisanslı şirketlerden Exitcom, elektrikli ve elektronik atıkları türlerine, ağırlıklarına, içlerinde barındırdıklar tehlikeli madde oranlarına göre sınıflandırmakta. Exitcom firmasının Türkiye’deki yıllık atık işleme kapasitesi 15 bin ton ve ürün türlerine görede %95’e kadar geri kazanım sağlayabiliyor. Forbes Dergisinin bir sayısında Exitcom Genel Müdürü Murat Ilgar’ın yaptığı röportajda, Türkiye’de 400 bin ton elektrikli ve elektronik atık bulunmakta. Exitcom tesislerine gidense, bu atıkların %1’i olduğunu ifade ediyor. Bu atıkların büyük çoğunluğu çöplerde çürümeyi bekliyor ve çürürken de toprağa, havaya ve suya karışarak çevre ve insan sağlığını tehdit ediyor. E-atıkların insan sağlığını etkilediği tehditler oldukça geniştir. Elektronik cihazların içinde civa, krom, kurşun, fosfor ve barium gibi maddeler bulunmakta. Bunların yağmur sularıyla toprağa karışması sonucunda bir insanda iç organlara zarar verebilir, hormonları etkileyerek üreme bozukluklarına yol açabilir. Ayrıca, kas hastalıkları, DNA hasarı, astım ve kemik erimesi e-atıkların sebep olduğu rahatsızlıklar arasında yer alıyor.

5. Tüketici Olarak Ne Yapabilirim?

Yapabileceğiniz ilk katkı elektronik yada elektrikli cihazlarınızı çöpe atmak yerine, elektronik atık firmalarına ulaştırmanızdır. Türkiye’de henüz yaygınlaşmamış bir hizmet olsa da, bazı belediyeler e-atıkları toplama programlarını hayata geçirdiler. Örneğin, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin Exitcom şirketi ile birlikte e-atık toplama çalışmaları bulunmaktadır. 2009 yılında başlayan bu atık toplama kampanyasında 17,5 ton atık geri kazanılmıştır. Ayrıca, e-atık toplama alanında Kadıköy Belediyesi Elektronik Atık Atölyesi ve Bakırköy Belediyesi Alpaş Temizlik Şirketi hizmet vermekte. Büyük elektronik firmalarının sosyal sorumluluk projeleri içinde e-atık toplama kampanyaları yer alıyor. Özel şirketler arasında TeknoSA firması e-atık toplama kampanyasıyla 81 ilde elektronik atıkları geri dönüştürme çalışmalarına başladı. Kampanya dahilinde, Teknosa şirketinin 444-5599 hattını arayıp eski elektronik eşyalarınızı ücretsiz olarak evden aldırabiliyorsunuz. İnsan sağlığını ve çevreyi korumak hem üreticilerin hem tüketicilerin hem de kamu yönetiminin görevidir. Bu sebeple herkes üstüne düşen görevi yapmalı…