Dünya üzerindeki her kültürün kendine has standartları vardır. Özellikle söz konusu güzellik algısı olduğunda, kültürden kültüre büyük bir farklılık mevcuttur. Durum böyleyken kimin neye göre güzel olarak kabul edileceği de ayrı bir tartışma konusu yaratmaktadır. Üstelik bahsettiğimiz bu algı, yıllar içinde değişim göstermeye devam etmektedir. Doğu kültürünün güzellik anlayışı 19. yüzyılın Batı kültüründen oldukça farklıydı. Özellikle İran kadınlarının, dönemin güzellik tanımına pek uyduğu söylenemezdi. Kuşkusuz bu farklılığın en güzel örneğini, erkekleri aşkından intihara sürükleyen, herkesin imrendiği kadın Anis El Doleh göstermektedir. Gelin Anis El Doleh’i yakından tanıyalım!
1. Hayatı Hakkında Bilinenler
Tam adının Anis Al Dawla olduğu bilinen prensesin, 1883-1936 yılları arasında yaşadığı bilinmektedir. Pers Kralı Naser al-Din Shah’ın iki kızından biri olmasının yanı sıra, Kaçar Hanedanlığının da anı yazarlığını yapmıştır. Kaçar hanedanı, 1789 yılından 1925 yılına kadar İran’ı yöneten, özellikle Kaçar kabilesinden gelen, köken olarak Türk olan bir İran kraliyet hanedanıdır. Kral Naser edebiyata ve fotoğrafa oldukça ilgi duyan bir kişiliğe sahipti. Bundan dolayı gerek hareminin gerekse kızlarının fotoğraflarını bizzat kendisi çekmiştir. Anis El Doleh’in sonradan boşanacağı kocası Amir Hüseyin Han’dan, iki kız iki erkek olmak üzere toplam dört çocuğu olmuştur.
2. Entelektüel Kişiliği
Bilinen adıyla Anis El Doleh hakkında, dış görünüşünün yanı sıra bahsedilen konular arasında, ne kadar entelektüel bir kişiliğe sahip olduğu da bulunmaktadır. Döneminin tanınan aktivistlerinden biri olduğu söylenen Anis El Doleh, ayrıca birçok kitap da kaleme almıştır. Amir Hussein Khan Shoja’-al Saltaneh ile evliliğini sonlandırması, dönemin muhafazakâr İran kültüründe büyük bir olay olarak görülmüştür. Bununla birlikte öncü bir feminist olarak görülmüş ve Anjiman Horriyyat Nsevan’ın (Kadın Özgürlüğü Derneği) kurucu üyelerinden biri olduğu bilinmektedir. Ayrıca aktivist ve yazar olmasının yanı sıra resimle de ilgilenmiştir.
3. Anis El Doleh ve Âşıkları
Anis El Doleh hakkında belki de bilinen ve konuşulan en önemli konu, erkekleri aşkından intihara sürükleyen kadın olarak bilinmesidir. Hatta ona olan aşkından intihara teşebbüs eden 13 kişinin kim olduğu tam olarak bilinmemektedir. Aslında bu iddiayı ortaya atan kişi tarihçi Victoria Martinez’dir. Fakat Anis El Doleh’in 12 yaşında evlendiği düşünülünce dönemin İran’ında, akrabaları dışında başka erkeklerle tanışması ve konuşması pek mümkün değildir. Bundan dolayı bu konu tam olarak açıklığa kavuşmamıştır. Ancak kendisine âşık olup olmadığı hakkında net bir bilgi bulunmayan İranlı şair Aref Qazvini’nin, Anis El Doleh’i anlattığı “Ey Taj” isimli bir şiiri bulunmaktadır. Kimi kaynaklar da, eşinden boşandıktan sonra erkeklerle tanıştığı yönünde iddialarda bulunmuştur.
4. Döneme Karşı Başkaldırı
Anis El Doleh’in bir kız kardeşi olduğundan bahsetmiştik. Anis El Doleh ve kız kardeşi, yaşamları boyunca insanların dış görünüşleriyle yargılanmalarına karşı çıkmışlardır. Özellikle kendilerinin başta olmak üzere, dönemin kadınlarının maskülen görünümleriyle yargılanmalarını reddetmişlerdir. Ayrıca kendi boşanma davasında, başörtüsünü takmayan ve batılı tarzda kıyafetler giyen ilk kadın olarak bilinmektedir. Yine de o dönemde kadınlar, kısa etekler giyebiliyor ve bu şekilde fotoğraf çektirebiliyorlardı. Bu durum sadece Pers Krallığı için değil, tüm dünya için modernliğin bir sembolü olarak yorumlanmıştır.
5. Babasının Yaptığı Yenilikler
Bazı kaynaklarda Naser al-Din ve Anis El Doleh’in karı koca oldukları belirtilirken, bazı kaynaklarda da kızı olduğu yönünde bilgilendirmeler mevcuttur. Fakat sonuç olarak Naser Al-Din, Pers Krallığı’na birçok Batı etkisi getirmiştir. Din adamlarının gücünü kısıtlarken, Batı standartlarında eğitim veren okul açmış ve krallığın ilk gazetesini çıkarmıştır. Hatta o yıllara kadar Avrupa’yı çağrıştırdığı gerekçesiyle yasak olan tütünü yeniden serbest bırakırken, kadınların nargile ve tütün kullanımına da herhangi bir kısıtlama getirmemiştir. Kadınlar bu halde de fotoğraf çektirebilmiştir. Bu durum da kızlarının ve eşinin modern bir ortamda yaşamalarını sağlamıştır.
6. Fotoğraflar Hakkında Bilinmezlik
O dönemin Pers kadınları, belki de hayatlarının en modern zamanlarını yaşarken haremde değişik kurallar da bulunuyordu. Bu konu dönem dönem sosyal medyada tartışıldığında, ortaya çıkarılan fotoğraflar için birtakım iddialar ortaya atılmaktadır. Fotoğraflarda görülen kadınların harem mensubu değil, tiyatrocu oldukları öne sürülmektedir. Ancak BBC tarafından yayımlanan kaynakçaya göre, o döneme ait çekilen kadın fotoğraflarından yola çıkılarak, Şah’ın hareminden olduğu anlaşılmıştır. Özellikle Anis El Doleh’in de içinde bulunduğu bahsi geçen fotoğrafların aslında İran’da tiyatro oyunlarında kadınların sahneye çıkamaması nedeniyle kadın kostümü giyen erkeklere ait olduğu iddia edilmiştir. Fakat kadınların yerine erkeklere değil, küçük erkek çocuklarına rol verildiği belirtilmiştir.
7. Haremin Gözdesi Anis El Doleh
Anis El Doleh, her anlamda erkekleri aşkından intihara dahi sürükleyen, gözde bir kadın olarak bilinmektedir. Bir kaynakta kendinden bahsederken çok akıllı ve zeki olduğuna değinmiştir. Dış görünüşünü ise uzun, kıvırcık ve kahverengi saçlı, beyaz tenli, uzun kirpikli ve iri siyah gözlü olarak tasvir etmiştir. Bir makalede, bütün genç asillerin, onu görmemiş olsa dahi ona âşık olduğu ve ellerine taptıkları anlatılmıştır. Boşandıktan sonra etrafı ona âşık gençlerle çevrilen Anis El Doleh’in özgürleşmiş hayat tarzı, bu genç erkeklerle eğlenmesini ve onunla flört etmelerine izin vermiştir. Bunun gibi çok fazla sevgilisi olmasıyla ünlü olan Anis El Doleh hakkındaki hikâyelerin bazılarının gerçek olduğu belirtilmiştir.
8. Bıyığın Güzellik Sembolü Kabul Edilmesi
Dönemin yazılı kaynaklarında, kadının ve erkeğin güzelliğini tarif etmek için aynı sıfatlar kullanılmıştır. Örneğin genç erkeklerin de tasviri yapılırken, ahu gözlü, cilveli, elma yanaklı veya ay yüzlü gibi terimler kullanılmıştır. Bu betimlemeler bugün daha çok feminen bir güzelliği çağrıştırırken, 19. yüzyılda bu tanımlamaların hem kadın hem erkek için geçerli olabildiği aktarılmıştır. Günümüz gözüyle bakıldığında, Kaçar ailesine mensup kadınların bıyıklı olması bu kadınların daha çirkin olduğunu düşünmenize neden olabilir. Fakat kendi dönemlerinde “bıyık bir kadının güzelliği için el üstünde tutulan bir ilkeydi” diye tarif edilmiştir. Hatta bıyığı çıkmayan veya az olan kadınlar, kendilerine kalemle bıyık görüntüsü vermiştir.
9. Dönemin Güzellik Anlayışı
Özellikle 19. yüzyılda, kadınlarda erkeksi özelliklerin bulunması takdir edilen ve beğenilen bir davranış biçimiydi. Gerek hal ve hareketleri, gerekse dış görünüşleriyle bunu sıkça belli ederlerdi. Bununla birlikte erkeklerin de feminen özellikler sergilemesi çekici kabul edilirdi. Bundan dolayı kadınlar kalın kaşlı ve bıyıklı olurken, erkekler daha narin ve ince görünmeye çalışıyorlardı. Hatta kadınlar kaşlarını ve bıyıklarını iyice belirginleştirmek için rimelle boyuyorlardı. Her ne kadar Batı dünyası ile artan etkileşim yoluyla güzellik standartları günümüzde tamamen değişmiş olsa da, 19. yüzyılda İran güzelliği söz konusu olduğunda anılması gereken nadir kadınlar vardır. Bunlardan belki de en bilineni Anis El Doleh, erkekleri aşkından intihara sürükleyen bir kadın olarak kalmıştır.
10. Zamanla Değişen Güzellik Algısı
Birçok Farsça kaynak ve aynı zamanda fotoğraflar, 19. yüzyılda Kaçar kadınlarının ince bıyıklarıyla övündüğünü ve bunun bir güzellik göstergesi olduğunu içermektedir. Hatta kimi kaynaklarda Şah’ın haremindeki kadınlara zorla kilo aldırdığı ve bıyıklarını almalarına izin vermediği de belirtilmiştir. Ama kısa bir süre sonra bu güzellik göstergesi olan bıyıklar, çirkinlik ve maskülenlik ifadesi taşımaya başlamıştır. Bir süre sonra İranlı kadınlar, İranlı erkeklerin hayallerini süslemeye başlamış olan Avrupalı kadınlar gibi görünmeye çalışmıştır. Zamanla bıyıklar alınmış, kaşlar inceltilmiş ve kadınlar kilo vermeye çalışmıştır. Fakat buna rağmen dönemin kadınları, en parlak ve modern zamanlarını özgürce yaşamışlardır.
Fazlasıyla ilginç ???? ????