20. yüzyılın başlarından itibaren Noel, bazı ülkelerde 24 Aralık’ta kutlansa da çoğu ülkede her yıl 25 Aralık tarihinde Hz. İsa’nın doğumunun kutlandığı bir Hristiyan bayramıdır. Dünyanın bazı yerlerinde bir mevsim gibi kutlanan Noel, çok eski asırlardan günümüze gelene kadar aslında birçok kez değiştirilmiştir. Noel’i simgeleyen birçok sembol bulunur ve her bir sembolün tek tek anlamı olduğuna inanılmaktadır. Noel ağacının etrafında toplandığınızda veya bir çorabın içine güzel şeyler doldurduğunuzda, Noel babadan medet umduğunuzda aslında binlerce yıl öncesine uzanan geleneklere katılıyorsunuz demektir. Biz de sizleri dergiCE olarak yılbaşı zamanına özel Noel’in ortaya çıkış ve değiştirilme hikâyesi konusunda aydınlatmak istedik. Keyifli okumalar!
1. Noel Gerçekten Hz. İsa’nın Doğduğu Gün Mü?
Bundan önce, Hz. İsa’nın doğumu en az üç farklı tarihte işaretlenmiştir: 29 Mart, 6 Ocak ve bazen Haziran ayında. Noel aslında her zaman 25 Aralık’ta kutlanmamıştır. İsa’nın doğum tarihi ancak resmî olarak Papa I. Julius tarafından, ölümünden 300 yıl sonra kesinleştirilmiştir. Hristiyanlığın ilk yıllarında ana tatil Paskalya idi ve İsa’nın doğumu kutlanmıyordu. Dördüncü yüzyılda, kilise yetkilileri İsa’nın doğumunu bir tatil olarak başlatmaya karar verdiler. Her ne kadar bazı kanıtlar Hz. İsa’nın doğumunun ilkbaharda gerçekleştiğini gösterse, Papa I. Julius 25 Aralık’ı seçti. Kilisenin bu tarihi evlat edinme çabasıyla seçtiğine inanılmaktadır. Roma İmparatorluğu’ndaysa 25 Aralık tarihi, güneş tanrısının doğum günü olarak kabul ediliyordu.
2. Zamanla Ne Şekilde Değiştirildi?
Kilise liderleri, Noel’i geleneksel kış gün dönümü festivalleriyle aynı zamanda yaparak, Noel’in halk tarafından benimsenme şansını artırdı, ama nasıl kutlanacağını kimse bilmiyordu. Orta Çağ’a gelindiğinde, Hristiyanlık çoğunlukla Pagan dininin yerini almıştı. Noel’de inanan kişiler kiliseye giderlerdi, ardından karnaval benzeri bir atmosferde gürültülü bir şekilde Noel kutlanırdı. Her yıl, bir dilenci ya da öğrenci “kötü yönetimin efendisi” olarak taçlandırılırdı; fakirler, zenginlerin evlerine gider ve onların en iyi yiyecek ve içeceklerini talep ederdi. Ev sahipleri buna uymazsa, ziyaretçileri büyük olasılıkla onları yaramazlık ile korkuturdu. Noel, üst sınıfların, daha az şanslı vatandaşları eğlendirerek topluma gerçek veya hayali borçlarını ödeyebilecekleri bir zaman dilimi olmuştur.
3. Noel Kutlamaları Yasaklandığında Neler Oldu?
dergiCE ekibi olarak yılbaşı özel konumuzda Noel’in ortaya çıkış hikâyesi içerisinde Noel kutlamalarının neden yasaklandığından da bahsedelim. 17. yüzyılın başlarında, bir dini reform dalgası, Noel’in Avrupa’da kutlanma biçimini değiştirdi. Son derece püriten bir siyasi lider olan Oliver Cromwell Noel’in kutlanacak değil tefekkür edilecek zamanlar olduğuna inandığı için Noel Kutlamalarını yasakladı. Bu nedenle, 1659’dan 1681’e kadar, Noel kutlamaları ahlaksız davranışlar ve sarhoşluğun zirvede olmasından dolayı Boston’da yasa dışıydı. Noel zamanı şehirlerde devriyeler gezer, Noel ruhunu sergileyen herkes tutuklanır ya da beş şilin para cezasına çarptırılırdı. Ancak birçok siyasetçi ve bazı güçlerin yoğun talepleri üzerine, II. Charles tahtına geri döndü ve onunla birlikte popüler Noel kutlamaları ve Noel tatili tekrar faaliyete geçti.
4. Sembollerin Anlamları Nedir?
Yaprak dökmeyen ağaçlar ya da bizim dilimizle bildiğimiz Noel çamları sonsuz yaşamın simgesidir. Martin Luther, Noel arifesinde mumlarla aydınlatılmış bir ağacı ailesine getirerek Mesih’teki sonsuz yaşamın bir resmî olarak onları Reform Kilisesi ile tanıştırdı (İşaya 60:13). Mumlar, Mesih’in dünyanın ışığı olduğunu gösteren bir resmidir (Yuhanna 8). Holly (çobanpüskülü çiçeği), tacındaki dikenlerden bahseder (Matta 27:29). Kırmızı, Mesih’in kanından ve ölümünden bahseden bir Noel rengidir. Hediyeler, Magi’nin bebek İsa’ya armağanlarının bir hatırlatıcısıdır. Çanlar, Yahudi baş rahibinin kıyafetinin bir parçasıdır. Çanlar sadece Noel neşesini simgelemekle kalmaz, aynı zamanda İsa’nın Başrahip olduğunu hatırlatmaktadır.
5. Noel Ağacının Kökeni Nedir?
dergiCE yılbaşı haftasına özel konumuzda Noel’in ve Noel ağacının ortaya çıkış hikâyesi ile kökeni hakkında birçok hikâye bulunmaktadır. Ancak içlerinde en gerçekçi ve daha popüler olan hikâye şudur: Noel ağacı, Almanya’daki orta çağ dini oyunlarından gelmektedir. Bu oyunların en popüleri “Cennet” oyunuydu. İnsanın yaratılmasıyla başladı, insan ilk günahı işledi ve Adem ile Havva’nın Cennet’ten (Aden Bahçesi) kovulmasıyla son buldu. Oyunda, Cennet Bahçesi çoğunlukla elmalarla asılmış ve mumlarla çevrili bir köknar ağacıyla temsil edilirdi. Adem ve Havva’yı temsilen Almanlar her sene 24 Aralık’ta Noel ağacına kutsanmış ekmeği temsilen, kızarmış ekmek dilimleri asarlar. Bazı yerlerine İsa’yı temsilen mumlar dikerler.
6. Ökse Otunun Anlamı Nedir?
Ökse otu, en soğuk mevsimlerde bile çiçek açması nedeniyle yüzyıllar boyunca doğurganlık ve canlılık ile ilişkilendirilmiştir. İskandinav mitolojisinde bulunan bir hikâyeye göre, bir İskandinav tanrıçası olan Frigga bir oğlan çocuğuna sahiptir. İyilik ve güzellik tanrısı olan oğlu Balder bir gün kötü bir rüya görür ve bu rüyanın yorumlanmasını ister. Ancak rüyanın yorumu çok korkunçtur ve gerçekten de Balder’in ölümünü işaret etmektedir. Balder’in bir tek ökse otu ile öldürülebileceğini öğrenen kötü niyetli Loki (kötülük tanrısı), ökse otundan bir ok yapar ve bu okla Balder’i öldürür. Anne Frigga o kadar çok dua eder ki, Balder bu kadar dua üzerine yeniden dirilir. Anne Frigga, bu mutlu anı kutlamak için ökse otunun altında tek tek bütün canlıları öper. Söylentilere göre o günden beri, yeni bir yıla girerken ökse otu altında öpüşmek uğur, şans, mutluluk ve şükran simgesidir.
7. Peki Noel Baba Kimdir?
Tüm dünyada Noel Baba olarak tanınan Aziz Nicholaos, Türkiye’nin Akdeniz kıyılarında, önemli bir Lykia kenti olan Patara’da, M.S. 300 yıllarında zengin bir buğday tüccarının bir oğlu olarak doğmuştur. Ona, anne babasının dualarının ve sundukları adakların bir meyvesi, fakirlerin bir kurtarıcısı olarak dünyaya gelen bir mucize olarak bakılmıştır. Gençliğinde bile ilahî güçlerine inanılan Nicholaos, gençken inşa halindeki bir kilisenin yıkılmasıyla enkaz altında kalmıştır. Nicholaos, annesi ağlayıp feryat ederken üzerine yığılan taşların altından sağlam olarak kurtulmuştur. Nicholaos, iyi kalpliliği ve cömertliği ile meşhurdu. Yoksulluk sebebiyle fuhuşa sürüklenecek olan üç genç kızın çeyiz masraflarını ödeyip evlendirdiğine ve bir kasap tarafından öldürülüp tuzlu suya basılan üç çocuğu dirilttiğine inanılır.
8. Noel’in Ekonomiyle İlişkisi Nedir?
Noel’in ekonomik yönünün gittikçe önem kazanması dinî çevrelerde Noel’in dinî anlamını kaybedip ticarileşmesine yönelik kaygıları arttırmaktadır. Noel bugün nüfusunun yüzde 60’ından fazlası tanrıya inanmayanlardan oluşan İngiltere, Fransa gibi ülkelerde bile coşkuyla kutlanmaktadır. Hristiyanlar ise Noel’in bir alışveriş ve hediye bayramı haline gelmesinden ve çocukların Noel Baba’ya, İsa’dan daha fazla önem vermesinden endişe duymaktadırlar. Noel’in ekonomiye katkısı, 1930’lu yıllarda dönemin ABD başkanı Franklin D. Roosevelt’in Noel alışveriş mevsimini uzatmak, satışları artırmak ve büyük bunalım sırasında duraklayan ekonomiyi canlandırmak için Şükran Günü’nün tarihini değiştirmesiyle daha da güçlendi. ABD’de Noel’in, gerçek kutlama amacının dışına çıktığına dair kaygıların gün geçtikçe arttığı gözlemlenmektedir.
9. Bacadan İnme Efsanesinin Korkunç Yüzü Ne?
Noel Baba, Noel arifesini Noel’e bağlayan gece evlere gizlice girerek çocuklara hediye bıraktığına inanılan efsanevi kişi olarak bilinmektedir. Görünüşe göre, bacadan fark edilmeden evlere girebilen tek kişi Noel Baba değildi. Birçok ülkede sayısız efsanelerin içinde bacalar aracılığıyla evlere sinsice hem yararlı ve zararlı doğaüstü yaratıkların geldiği söylenmekteydi. İskoç ve İngiliz efsanelerinde anlatılan, baca vasıtasıyla geceleri evlere gelen bir ruh bulunuyordu. Ortaçağ’da cadıların evlere bacalarından da geçtiği düşünülürdü. Yunanistan’da Kallikantzaroi adlı goblinlerin bacadan içeri girip aileleri korkuttuğu bilinirken, 19. yüzyılda Pensilvanya’da Pelznickel veya Belsnickel isimli ruhlar, iyi çocukları portakalla ödüllendirmek ve yaramazları kamçıyla cezalandırmak için bacalardan aşağı inerdi.
10. Ülkemizde Noel Kutlamaları Nasıl?
Nüfusunun yüzde 99’u Müslüman olan Türkiye’de Noel, Avrupa ya da Amerika’daki gibi büyük şenliklerle kutlanmıyor olsa da, yüzyıllardır Hristiyanlara ev sahipliği yapmış Türkiye topraklarında da Noel ruhunu görmek mümkündür. Birçok insan için “Avrupa’nın en güzel Noel ayini” Beyoğlu’nda bulunan Saint Antuan Kilisesi’nde düzenlenmektedir. “Noel Gecesi” ve “Mesih İsa’nın Doğuşu” adında gerçekleşen ayinde ilahiler söylenip ve İncil’den bölümler okunmaktadır. Katolik dünyasının İstanbul’daki en büyük ruhani temsilciliğini üstlenen Harbiye’deki St. Esprit (Kutsal Ruh) Katedrali ile Fener Rum Patrikhanesi’nde her sene düzenlenen Noel ayinleri de birçok gayrimüslim insanların yüksek katılımlarıyla gerçekleşmektedir.
