Plasebo etkisi, bir kişiye hap, iğne veya başka bir tedavi şekli uygulandığında ve bunun rahatsızlıklarına yardımcı olacağı söylendiğinde ortaya çıkmaktadır. Kişiler kendilerini daha iyi hissetmeye başlar. Ancak tedavi aldatmaca olduğu için sadece zihinleri ve bedenleri kendi kendini iyileştirmektedir. Araştırmacıların fazlaca ilgilendiği beynimizin bize oynadığı bir oyun olan plasebo etkisi hakkında listemizi sizler için hazırladık. Keyifli okumalar!
1. Ortaya Çıkışı
Plasebo etkisi ilk olarak 18. yüzyılın sonlarında “tractors adlı bir tıbbi cihazın patenti ile başladı. Bu cihaz değnek benzeri bir metal parçasıydı. Doktor bu cihazın özel malzemelerden yapıldığını ağrıyan eklem ve diğer ağrı ve sızılara yardımcı olabileceğini iddia etti. Aslında sadece çelik ve pirinçten ibaretti. Doktor cihazı ağrıyan yerde 20 dakika çalıştırmak için büyük miktarlarda para talep etti. İnsanlarda bu tedavi sonrasında kendilerini daha iyi hissettiklerini söylüyorlardı. Diğer doktorlar bu tedaviden şüphelendiler ve kemik, arduaz kalem ve pipo gibi farklı malzemelerle testler yaptı. Benzer sonuçlar elde edebileceğini keşfetti. Hastaların hissettiği iyileşmenin ise yalnızca kafalarında olduğu sonucuna vardı.
2. Fiziksel Tepkileri
Araştırmacıların fazlaca ilgilendiği beynimizin bize oynadığı bir oyun olan plasebo etkisi yalnızca psikolojik bir şey olarak görülebilir. Ancak vücudunuzun buna fiziksel olarak tepki verdiğine dair güçlü kanıtlar var. 2005 yılında bazı araştırmacılar bir grup insana çenelerinde ağrı olması adına tuzlu su çökeltisi enjekte etti. Kısa bir süre bekledikten sonra hastalara ilaç verildi ve işe yarayacağı söylendi. Bu sırada çekilen pet taramalarında, plasebo verildikten sonra beynin endorfin salgılayan kısmın aktif olduğu görüldü. Araştırmacılar, plasebonun neden işe yaradığıyla çok fazla ilgileniyorlar. Çünkü bunu anlamak hasta bakımına yardımcı olacak ve daha az ilaç reçetesi yazılmasına olanak sağlayacaktır.
3. Etkisinin Kuvveti
Günümüzde birisi hastaysa ya da tedaviye ihtiyacı varsa, onu tedavi etmenin en hızlı yollarından biri iğne yapmaktır. Bu konu araştırmacıları oldukça heyecanlandırmıştır. Haplar plasebo etkisi yaratabiliyorsa plasebonun enjeksiyon hali daha hızlı etki edebilir. 2000 – 2006 yılları arasında iğne ve hap verilen kişileri karşılaştıran testler yapıldı. Tüm çalışmalarda, iğne gibi tıbbi cihaz kullanılan deneklerde, hap kullananlara göre daha hızlı bir iyileşme kaydedilmiştir. Hastalıkların tedavisine neden olan iğne ve benzeri tıbbi cihazların bu kadar önemli rol oynaması plasebo etkisinin gücünü göstermektedir.
4. Doğurganlığa Etkisi
Araştırmacıların fazlaca ilgilendiği beynimizin bize oynadığı bir oyun olan plasebo etkisi sonucunda doğurganlık bile etkilenebilmektedir. Yapılan bir araştırmaya göre bir polikistik over sendromu olan bir grup kadın hamile kalmak için uğraşıyordu. Uzun bir süre boyunca bazı kadınlara plasebo diğerlerine ise doğurganlık ilaçları verildi. Plasebo grubundaki kadınların 8’de biri hamile kaldı. Doğurganlık ilacı alan gruptan 8’de 2’ye yakını hamile kaldı. Plasebo alırken gebelik oranı yüzde 40 kadar yüksektir. Araştırmacılara göre istatiksel olarak bu fark önemsizdi. Araştırmacılar bu testlerdeki kadınların, daha az stresli olduklarına ve bu da hamile kalma olasılıklarının daha yüksek olduğuna inanıyorlar.
5. Gerçek İlaçlarla Etkisi
Araştırmacılar çoğu plasebo testinde, sahte bir ilaç veya tedavinin birine yardımcı olup olamayacağına bakmaktadırlar. Bununla birlikte, tedaviyi alan kişi ilaçlardan herhangi bir şey beklemiyorsa, ters etkiye sahip olabilir. Hatta gerçek ilaçların etkisini bile bastırabilmektedir. Bir araştırmaya göre, bir grupta kişi sayısının yarısına ağrı kesici diğer yarısına ise plasebo verileceği söylendi. Ağrı kesici verileceği söylenen kişilerin rahatlama belirtileri gösterdiğini, plasebo aldıklarını düşünenlerin ise ilaçların etkinliğini tamamen ortadan kaldırdığını buldular. Olumlu düşünme yardımcı olabilmektedir. Ancak Beklentiler de oldukça önemlidir.
6. Fiyat Etkisi
Araştırmacıların fazlaca ilgilendiği beynimizin bize oynadığı bir oyun olan plasebo etkisi üzerine yapılan testlerle devam ediyoruz. Bir grup parkinson hastasına plasebo ilaçlar verildi. Tedavinin diğer ilaçlara göre çok daha etkili olduğu belirtildi. Ancak bazılarına hapların alternatifinden 15 kat daha pahalı olduğu da söylendi. Pahalı plasebo alanlar katılımcılar daha ucuz plasebo alanlardan fazla iyileşme belirtisi göstermiştir. Her iki grupta (ucuz ve pahalı plasebo alan katılımcılar) plasebo aldıktan sonra kendisini daha iyi hissettiğini belirtmişlerdir. Yapılan bu testler beklentilerin tıbbi tedavide ne kadar etkili olduğunu göstermektedir. Birinin ilacının pahalı olması, işe yaraması için daha yüksek bir beklentidir.
7. Marka Etkisi
Algılanan maliyet, bir plasebonun ne kadar iyi çalıştığını değiştiren tek şey değildir. Araştırmalar, her iki ilacın da isim, renk, şekil ve boyut dışında her açıdan aynı olmasına rağmen, insanların markalı ilaçların adı bilinmeyen ilaçlardan daha etkili olduğunu göstermektedir. Markalı ilaçlar normla ilcalardan daha pahalıdır. Çünkü markalar araştırma, geliştirme ve pazarlamaya çok para harcamaktadır. Markalaşma süreci firmalar için oldukça uzun ve pahalı bir sistemdir. Ancak tedavi alacak kişiler iyileşeceklerine inandıkları için daha etkilidirler. Doğal olarak çok daha fazla üstün değiller, ancak marka adlarını kaliteye bağlama eğilim vardır. Kısacası marka bilinirliliği ve güvenirliliği plasebo etkisini arttırmaktadır ve iyileşme sürecini hızlandırmaktadır.
8. Döngüsellik Etkisi
Bazı araştırmalara göre, özellikle antidepresanlar, anksiyete ilaçları ve ağrı kesicileri içeren çalışmalarda plasebo etkisinin daha güçlü olduğu gözlemlenmiştir. Bu ilginç bilgi, ilaç firmaları için bir sorun oluşturmaktadır. Çünkü bu durum ilaçların onay almasını zorlaştırmaktadır. Bunun sonucu oluşabilecek durum ise, insanların doktorlara ve ilaçlara daha fazla inanmasıdır. İlaç alma ve tedavi dönemlerinde katılımcılar kendileriyle ilgilenen doktorlarla fazla zaman geçirerek bağ kurmaya başlamaktadırlar. Doktora gitme durumunun sonucu olarak işe yaramasını umdukları ilaçları reçete alabileceklerdir. Beklentilerin artması ile plasebolar neredeyse döngüsel bir ilişki kazanmış olur ve etkisini arttırır.
9. Bilmenin Etkisi
İnsanlar plasebo aldıklarını bilseler bile, olmasını bekledikleri takdirde etkili olabilmektedir. Bir araştırmaya göre, bir grup hastanın yarısına hastalıklarını iyileştirebilmek adına plasebo verilmiştir. Kalan yarısına ise hiçbir ilaç veya tedavi uygulanmamıştır. Plasebo verilen kişilere hastalıklarından tamamen bağımsız başka hastalıklara iyi gelecek ilaçlar olduğu söylenmiştir. Hatta ileri safhalarda ilaç kutularının üzerinde plasebo yazısı bile bulunmaktadır. Bir grup hastaya ilaçların işe yaramadığı bile söylenmiştir. Buna rağmen ilaç almayan gruba oranla, plasebo alan hastalarda iki katından fazla kişi kendisini daha iyi hissettiği tespit edilmiştir. Şaşırtıcı bir şekilde plasebolar hastaların gerçek hastalıklarına ait ilaçlardan bile daha çok işe yaramıştır.
10. Ameliyat Etkisi
Plasebo bir hap almak ya da iğne olmak gibi bir şeydir. Ancak ameliyat başka konudur. Bir ameliyat kişiyi fiziksel olarak değiştirebilmektedir. İnsanların plasebo ameliyatlarından sonra kendilerini daha iyi hissettiklerini ve iyileşme sürecini kısalttığını göstermektedir. Bir araştırmada, cerrahlar bir hasta grubunun yarısını ameliyata aldılar. Diğer yarısına ise yalnızca anestezi uygulanmış ve yalnızca ameliyat izi için işlem uygulamışlardır. Ancak ameliyat iyileşme süreçlerinden hiçbirini kapsamamaktadır. Tespitlere göre, şaşırtıcı bir şekilde her iki grupta iyileşme sürecini yakın tarihlerle tamamlamıştır. Plasebo ameliyatlarının nasıl çalıştığı hakkında araştırmalar devam etmektedir.
