Antik Mısır mitolojisinde farklı şehirlerle ilişkilendirilmiş farklı yaratılış mitleri vardır. Buna bağlı olarak çok sayıda tanrı ve tanrıça bulunmaktadır. İlişkilendirildikleri anlamlar ve sahip oldukları özellikler değişkenlik gösterebilmektedir. Bu tanrı ve tanrıçalar, doğanın insan şeklini almış temsilcileridir. Hayvanların şefkat, öfke, koruma gibi özellikleriyle ilişkilendirilirler. Bu nedenle yarı insan yarı hayvan formunda tasvir edilirler. Çoğunun ortak gayesi Ma’at’ı, yani hem dinin ana ilkesi hem de tanrıça olarak bilinen “evrenin temel düzeni”ni sürdürmektir. Sayıları ve özellikleri net sınırlarla çizilmeyen Antik Mısır tanrılarının arasından en bilindik olanlarını seçip, sizlere bir liste oluşturduk. Keyifli okumalar!
1. Osiris
Yeryüzü tanrısı Geb ve gökyüzü tanrısı Nut’un çocuğudur. Yeraltı tanrısıdır, Duat’ın (yeraltı dünyası) hâkimidir. Dualar ve büyüler Osiris’e yönlendirilmiştir. Firavunlara ve halka ölümden sonraki hayatta yardım ettiği söylenir. Kardeşi Seth tarafından öldürülmüş, kardeşi ve karısı İsis tarafından hayata döndürülmüştür. Osiris külah başlığı, ayakları bitişik şekilde duruşu ile tasvir edilir. Kimi tasvirlerde başında taç ve tüyler bulunur. Vücudu sargılıdır. Elleri göğsünde çapraz vaziyette, bir kraliyet kırbacı bir de baston tutar. Bastonun üzerinde Sirius yıldızının bazı sembolleri vardır. Yeşil renkte tasvir edilmesinin sebebi, bitkilerin tanrısı olarak bereketi ve büyümeyi sembolize etmesidir.
2. Amon
Amon, bir hava tanrısıdır ve ismi “Saklı Olan” anlamına gelmektedir. Teb şehrinin baş tanrısıdır. Kutsal hayvanları koç ve kazdır. Hermopolis rahiplerine göre Amon, yaratıcı tanrı ve tanrıların tanrısıdır. Mısır halkı onu “Tanrıların Kralı” ya da “Yüce Yaratıcı” olarak görmüştür. Başında güneş diski, iki deve kuşu tüyü bulunan tacı ile; bir elinde hayat sembolü Ankh, diğer elinde tanrı asası taşıyan firavun giyimli bir insan olarak tasvir edilir. Firavunların babası olarak bilinmektedir. Amon daha sonra Ra ile birleşerek Amon-Ra olmuştur. Bununla birlikte, dini törenlerde adı anılan ve kendisine yücelikler atfedilen çok güçlü bir tanrı haline gelmiştir.
3. Ra
Güneş tanrısı olan Ra, Mısır tarihinde büyük önem taşımaktadır. Diğer tanrılardan köklü olması sebebiyle, olaylarda diğerlerine emir verdiği ve yönetici rolü üstlendiği söylenmektedir. Bazı kaynaklara göre Ra Mısır’ın tek tanrısıdır, diğer tanrı ve tanrıçalar onun parçalarından oluşmuştur. Gün ortası güneşi olarak anılır. Başında disk bulunan şahin kafalı insan olarak tasvir edilir. Kefren ve sonraki firavunlar Ra’nın soyundan geldiklerini ilan etmişlerdir. Ra’nın her gece bir saltanat kayığı ile yolculuğa çıkıp Duat’a (öbür dünya) geçtiği ve her sabah ateşlerin içinden yeniden doğduğu düşünülmüştür. Sonraki zamanlarda Ra, Amon ile birleşerek Amon-Ra’yı meydana getirmiştir.
4. Anubis
Set ve Nephthys’in oğludur. Ölüm ve yeraltı tanrısıdır. Mumyalama işi ile ilgilenmiştir, mumyalamayı Osiris’in bedenini korumak için onun icat ettiği söylenmektedir. Bu sebeple mumyalama tanrısı olarak da bilinir. Saygın tanrılardandır. Ölüleri korumak ve yüceltmek Anubis’in görevidir. Çoğunlukla çakal başlı insan olarak tasvir edilir. Bunun sebebi çakalların, mezarların etrafında dolaşmasıdır. Anubis’in mezarları koruma gücü olduğuna inanıldığından, mezarların girişine heykelleri koyulmuştur. Siyah renginde tasvir edilir. Renk, Nil alüvyonunun rengi olması nedeniyle Mısırlılarda doğurganlığı çağrıştırır. Ölünün vücudunu yaşam ile doldurma düşüncesi, Anubis’in siyah tüylerine atfedilir.
5. Horus
Osiris ve İsis’in oğludur. Gök tanrısı ve kutsal krallığın sembolü olarak bilinir. Genellikle şahin başı veya parmağı ağzında bir çocuk başı ile tasvir edilir. İlahi yasaların insanda vicdan olarak belirişini simgeler. Yırtıcı kuşun keskin bakışları ile tasviri, hiçbir hareketi gözünden kaçırmamasına işarettir. Dolayısıyla vicdanın gözünden hiçbir şeyin kaçmadığını anlatır. Bazı tasvirlerde kucağında firavunlarla betimlenmiştir. Bunun sebebi firavunların dünya üzerindeki Horus olduğuna inanılmasıdır. Yasaların şaşmadan uygulanması için yirmi dört saat uyanık kalması gerektiğinden; bir gözü güneşi, bir gözü ayı temsil eder. Bazı kaynaklar, ilk zamanlarda Horus’un yaratılışı başlattığını söylemektedir.
6. Thoth
Antik Mısır tanrılarının bilgesi Thoth’un en bilindik özellikleri, diğer tanrıların bilmediği sihir ve sırları bilmesi ve gizemli iyileştirme gücünün bulunmasıdır. Kendi kendini yarattığına inanılan Thoth, öğrenmenin ve bilginin tanrısı olarak görülür. Yazı, hiyeroglif, büyü, akıl, bilim, sanat ve ay tanrısı olarak da geçmektedir. Bilgiye, yazarlara öncülük eder ve yol gösterir. Bazı kaynaklara göre “tarot“ kelimesi “Thoth“ adından türetilmiştir. İyi ve kötü arasındaki anlaşmazlıkları çözen bir hakem olan Thoth, güneş olmadığında bile zamanı sayan, 365 günlük takvimi yaratan kişi olarak kabul edilmektedir. Babun veya aynak başı ile tasvir edilir.
7. Seth
Nut ve Geb’in oğludur. Kırmızı renk deri ve eşeği andıran uzun kulaklı bir hayvan başı ile tasvir edilir. Adı “karışıklık kışkırtıcısı“ ya da “yok edici“ anlamına gelmektedir. Çölün, fırtınaların ve kötülüğün tanrısı, Aşağı Mısır’ın kralı olarak tanınır. Seth çok güçlü, acımasız ve bir o kadar da yetenekli bir tanrıdır. Sahip olduğu renk, toprağın ve çölün rengi olan kırmızıdır. Başarısını kıskandığı için kardeşi Osiris’i öldürmesi, en meşhur olaylardandır. Seth hem düzensizliğe karşı savaşan hem de düzensizliği ortaya çıkaran kararsız bir tanrı olarak yorumlanabilir. Kötü olarak bilinmesine rağmen 19. hanedan döneminde, çölün güçlerini sakinleştirdiği için Set’e duyulan saygı artmıştır.
8. Atum
İlkel su Nun üzerinden kendini yaratan ilk tanrı olarak kabul edilmiştir. Adı “tamamlama” ve “bitirme” sözcükleriyle ilişkilendirilir. Bazen taht üzerinde, bazen koç kafasıyla, bazen de asalı bir adam şeklinde tasvir edilir. Bazı kaynaklarda, kötülerin ve güneş tanrısı düşmanlarının cezalandırılmasını denetleyen koç başlı yaşlı bir adam olarak da tasvir edilir. Cehennem yılanlarını ve ona benzer kötü güçleri geri püskürttüğü, iyi insanları koruduğu söylenir. Atum’un, ölü kralın ruhunu piramidinden gökyüzüne kaldırdığına inanılır. En bilindik özellikleri arasında Antik Mısır tanrılarının en önemlilerinden Ra ile olan bağlantısı vardır. Atum aynı zamanda akşam güneşi ile ilişkilendirilen bir güneş tanrısıdır.
9. Ptah
Ptah, Memphis şehrinin baş tanrısıdır. Evreni ve diğer her şeyi yarattığına inanılmıştır. Başta heykeltıraşlar olmak üzere bütün sanatçıların koruyucusu sayılmıştır. Ptah “yılların efendisi“ ve “zanaatların yaratıcısı“ gibi lakaplara sahiptir. Bazı kaynaklara göre “iki diyarın hâkimi“ ünvanı ile Mısır’ın ilk firavunu kabul edilmiştir. Elleri dışında tüm bedeni mumya gibi sarılmış, asa tutan, ensesi püsküllü bir insan olarak tasvir edilir. Mısır’ın en büyük tanrısı olarak da bilinir. Sonraki zamanlarda Ptah’ın kimliği, başlangıç okyanusundan doğan tepelerin kişileştirilmiş hali Tatanen ile bütünleştirilmiştir. Bir inanışa göre yaratıcı tanrının yüzünü Amon, gövdesini Ptah oluşturmaktadır.
10. Shu
Shu, Atum tarafından yaratılmıştır. Hava ve ışık tanrısıdır. Atmosfer ve rüzgâr ile de ilişkilendirilir. Bulutlar onun kemikleri olarak görülür. Aynı zamanda karanlığı temsil etmiştir. Geceyi ve gündüzü, ölülerin dünyasını ve yaşayanlarınkini ayırmak adına işaretler koymuştur. Denizcilerin teknelerine rüzgâr vermek için çabaladığı, ölen ruhların gökyüzüne çıkması için onları merdiven ile desteklediği söylenmektedir. Bazı kaynaklara göre tanrısal zekânın kişileşmiş hali olduğuna inanılır. Atum’un aziz gücünün beden bulmuş hali olarak kabul edilir. Ra’dan sonra ikinci ilahi firavun olduğu da düşünülmüştür. Elinde asa ve başında devekuşu tüylü başlığı olan bir adam şeklinde tasvir edilir.