Ahi kelimesi bir iddiaya göre “kardeşim” anlamına gelirken başka bir iddiaya göre cömert, eli açık, yiğit anlamlarına gelen “akı” kelimesinden türemiştir. Ahilik geleneğine bağlı esnaf kültürü 1200’lerin başında Türklerin Anadolu’ya gelmesinin hemen ardından kurulmuştur. Ahilik geleneğinde amaç, göçebe Türklerin yerleşik yaşama geçirilmesi, birlik ve beraberliğin yeni göç edilen topraklarda sağlanmasıdır. Ahilik geleneğine bağlı, Türklerin Anadolu’yu yurt edinmesini kolaylaştıran, müslümanlar ve gayrimüslimleri aynı çatı altında toplayan bu esnaf kültürü hakkında bilmeniz gerekenler listesi tarihe ışık tutacaktır. Keyifli okumalar!
1. Ahi Evran
Anadolu’nun Türkleşmesinde en önemli etki kolonizatör Türk dervişlerine aittir. Ahi Evran da Türkleşme sürecine büyük katkı sağlayan şahsiyetlerden biridir. Ahi Evran, Ahilik geleneğinin kurucusu ve dericiler piridir. Hacı Bektaşi Veli’nin desteğiyle Ahilik teşkilatını kurmuştur. Müslüman Türklerin zanaat sahibi olmasını sağlamış, adaletli ticaret için çalışmıştır. Hakkında bilinen çoğu şey rivayettir ve halk tarafından sevildiğinin göstergesidir. Ahilerin çalışma alanlarını denetlemiş, ürünlerin kalitesini kontrol etmiş ve ahlaklı esnaf olma yoluna davet etmiştir. Kurduğu teşkilatın bağları o kadar güçlüydü ki Selçuklu Devleti’nin zayıflamasının ardından Ahiler Osmanlı Devleti’nin kurulmasına destek olmuştur.
2. Ahilik Geleneği
Ahilik geleneğine bağlı esnaf kültürü bütün bir milleti esas aldığı için hakkında bilmeniz gerekenler oldukça önemlidir. Günümüz esnaf odaları benzeri bir işleve sahip fakat insanı esas alan bir teşkilatlanmadır. Ahilik geleneği, yardımseverliği, ahlakı, dayanışmayı ve eğitimi birleştiren sosyo-ekonomik bir düzendir. Temelinde “dünya için ahireti, ahiret için dünyayı terketme” düsturu yatmaktadır. Ahilik geleneğinin kuruluş amacı göçebe türkleri yerleşik şehir hayatına kazandırmak bunu da Islami usüllere uygun olarak gerçekleştirmektir. Bunun için hem mesleki hem ahlaki eğitim ve denetimlere ayrıca önem verilmiş ve sağlam bir gelenek oluşumu gerçekleşmiştir.
3. Ahi Birliklerinde Eğitim
Ahilik geleceğine mensup olmak için uzun bir eğitimden geçmek şarttır. Bu eğitimde insan bir bütün olarak ele alınır ve mesleki, dini, toplumsal eğitimler bir arada verilmiştir. İş başında yapılan pratik eğitimin iş dışı eğitimle bütünleşmesi sağlanmıştır. Eğitim zamanı geldiğinde biten değil, hayat boyu süren bir faaliyet olarak görülmüştür.Köylere kadar varan eğitim birlikleri oluşturulmuştur. Ahilik geleceğine dahil olmak isteyen herkes eğitime alınmıştır. Eğitimler usta kişilerce verilmiştir. Verilen her eğitim ücretsizdir. Mesleki eğitimlerde yamaklık, çıraklık, kalfalık ve ustalık ünvanları kazanılmış, ünvan değişimlerinde merasimler düzenlenmiştir.
4. Ahilik Geleneğinde Ekonomi
Ahilerin ekonomi ölçüsü bugün bildiğimiz ekonomi ölçüsünden oldukça farklıdır. Öncelikle Ahilik çalışkanlığı ve başkasına muhtaç olmamayı tavsiye eder. Ardından başkalarına yardım etmeyi öğütler. Ahiler kalitesiz malları ucuza satmak yoluyla ticaret yapmazlar ya da yaptıkları yardımlarla övünmezler. Ayrıca Ahilik geleneğinde rekabet de yasaklanmıştır. Ahiler parayı yalnızca araç olarak görmektedirler. Ahiler her davranışlarında Hak rızasını gözetirler. Gereğinden fazla harcama yapmazlar. İhtiyaca göre üretim yaparlar ve israftan kaçınırlar. İş yerlerine ibadet yeri gibi önem verirler. İş yeri, Hak kapısıdır, her zaman hürmetle girilir ve hürmetle çıkılır.
5. Ahilik ve Toplum İlişkisi
Ahilik geleneğinde Toplum için bireyi, birey için toplumu feda etmeyen bir hayat anlayışı benimsenmektedir. Sonuç olarak ortaya dayanışmacı bir toplum yapısı çıkmıştır. Dayanışmacı toplum yapısında toplumu oluşturan kesimler veya aynı kesim içindeki bireylerin çatışmasına izin verilmez. Bu yapı Ahilik geleneğine bireylerin işçi-iş veren, üretici-tüketici, genç-yaşlı şeklinde kategorileştirilmemesi olarak yansımıştır. Farklı kesimler birbiriyle mücadeleye itilmeyerek toplumda iç huzur sağlanmaya çalışılmıştır. Empati, anlayış ve diyalog ön plana alınmıştır. Ahilikte her kesimden ferd önemli kabul edilmiş ve ilişkilerde orta yol arayışına gidilmiştir.
6. Ahilik Geleneğinde İdeal İnsan
Ahilik geleneğindeki amaçlardan biri insanların hem dünyada hem ahirette huzur içinde yaşamalarını sağlamaktır. Huzuru sağlamak için her bakımdan yaşamı düzenlerken insan-ı kamil denilen bir tip ortaya koymaktadır. İnsan-ı kamil ideal tipini oluşturmak için çeşitli kaideler ve emirler bulunmaktadır. Bunlar ahlak kaideleri ve görgü kaideleri olarak iki başlıkta toplanmaktadır. Bu kaidelere uyum ne kadar fazlaysa ideal tipe o kadar yaklaşılmıştır. Ahiler kabiliyetine uygun işler edinmeli, kendi işinin pirlerine sadakatle bağlanmalı, kazancından artanı ihtiyaç sahiplerine vermeli, beyleri değil bilginleri sevmeli ve İslami kurallardan ayrılmamalıdırlar. İnsan-ı kamile ancak bu şekilde ulaşılmaktadır.
7. Ahilik Geleneğinde Yapılanma
Ahiliğe üye olmak isteyen gençler hakkında ayrıntılı araştırmalar yapılır yeteneklerine bakılır ayrıca ahlaka uygun yaşayıp yaşamadığı aylarca araştırılırdı. Kabul edildiğinde çıraklıkla eğitimine başlanır, ustalığa kadar yükselirlerdi. Her zanaat grubunun kendilerine ait zaviyeleri vardı. Her zaviye de Ahi Evran ya da halefine bağlıydı. Zaviyelerde toplantılar yapılırdı. Aynı zanaat grupları aynı yerlerde iş yeri açarlar ve kendi isimleriyle anılan çarşıları ya da bedestenleri olurdu. Her esnafın kendine has sancağı olurdu, sancakta genellikle esnafın amblemi ve ayetler yer alırdı. Her birliğin kendine ait bir tür sosyal güvenlik sağlayan “esnaf kesesi” olurdu. Her esnaf yaptığa satışa göre keseye katkıda bulunurdu.
8. Ahi Geleneğinde Askeri Faaliyetler
Ahilik geleneği devletin denetiminde olmamasına rağmen ahlak kaidelerine uygun yaşar ve devlete herhangi bir sorun çıkarmazlardı. Selçukluların Kösedağ Savaşında Moğollara mağlup olasıyla ortaya çıkan iç karışıklıkta Ahilik geleceğine bağlı esnaflar iç denetimi ve asayişi sağlamışlardır. Kayseri’yi Moğollara karşı büyük bir başarıyla savunmuşlardır. Selçuklu devletinin zayıflaması ortaya çıkan ayaklanmalar sırasında durdurucu ve savuşturucu unsur olarak ahilik geleceğine bağlı esnaflar etkili olmuşlardır. Ahilerin bu tutumlarındaki en önemli etken ahlaki eğitimleridir. Müslüman-Türkleri en verimli şekilde bir arada tutmayı başararak devlete güç katmışlardır.
9. Ahi Birliklerinin Çözülmesi
Ahilik geleneğine bağlı esnaf kültürü 16. yüzyılın sonlarına doğru çözülmeye başlamıştır ve çözülme sebepleri hakkında bilinmesi gerekenler arasındadır. Bu soruya cevap vermek kolay değildir. Öncelikle dışarıdan gelen mallardır. Dışarıdan gelen malların büyük çoğunluğu Doğu ülkeleri ve Hindistan’dan geliyordu ve karşılık olarak altın ve gümüşler bu ülkelere akmaktadır. Açık deniz ticaretinin gelişmesiyle canlanan Batı ticareti sonucu Batılı tüccarlar Osmanlı üreticilerine hammaddeleri çok yüksek fiyattan satmaktadırlar. Osmanlı yönetimi de çeşitli müdahalelerle ahileri kendi siyasetine göre kontrol altına almıştır. Globalleşen yeni ticari anlayış parayı amaç haline getirmiş ve ahiler mal üretemez olmuşlardır.
10. Ahiliğin Günümüze Sunduğu Çözümler
Ahilik geleneği Türk-İslam kültürünü en iyi yansıtan teşkilatlanmalardandır. Günümüzün rekabet dünyasında bile varlığını koruması gereken unsurları ahilik geleneğinde bulmak mümkündür. Kaliteli ürün üretmek, ederinden yüksek fiyat talep etmemek, dürüst ticaret anlayışı ahilik geleceğine bakarak gözden geçirmemiz gereken unsurlar arasındadır. Ahilik geleneği yardımlaşmaya büyük önem vererek bugün unutulan samimi davranışları en iyi şekilde gerçekleştirmiştir. Küresel ticaretin arttığı günümüzde yalnızca ticari alanda değil dayanışma, yardımlaşma konusunda da örnek alınması gereken bir yapıdır. Mesleki ve hayat boyu eğitimi önemseyerek günümüze örnek teşkil etmiştir.
